Η πρώτη επιστημονική έρευνα για τα μπλογκς στην Ελλάδα είναι γεγονός. Η συλλογή στοιχείων έγινε πριν από έξι περίπου μήνες από τον Ζαφείρη Καραμπάση στο πλαίσιο της μεταπτυχιακής του διατριβής και τα αποτελέσματα δημοσιεύθηκαν πρόσφατα.

Ο Ζαφείρης κατάφερε μέσω της πολύ καλής γνώσης του χώρου να εκμεταλλευτεί στο έπακρο τα χαρακτηριστικά του διαδικτύου και της μπλογκοσφαίρας (φαινόμενο χιονοστιβάδας) στην ίδια την ερευνητική διαδικασία. Έτσι κατάφερε να συγκεντρώσει ένα αξιόλογο δείγμα στο ερωτηματολόγιο του που έφτασε τις 1367 απαντήσεις και που μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτικό.

Αν εξαιρέσει κανείς τις εγγενείς αδυναμίες μιας τέτοιας έρευνας που έχουν κυρίως να κάνουν με τον αυτοαναφορικό χαρακτήρα των απαντήσεων και που ο ίδιος ο συγγραφέας αναγνωρίζει, μπορούν να διεξαχθούν κάποια ασφαλή συμπεράσματα για τους ελληνόφωνους ιστολόγους. Στη συνέχεια θα προσπαθήσω να ερμηνεύσω τα αποτελέσματα της έρευνας σύμφωνα και με τις δικές μου παρατηρήσεις.

Η ανάγνωση των στοιχείων όπως δημοσιεύθηκαν δείχνει ότι στην ελληνική μπλογκοσφάιρα διαμορφώνονται δύο κύριες κατηγορίες συμμετεχόντων. Από τη μία πλευρά η μεγάλη πλειοψηφία των ιστολογίων ασχολείται βασικά με θέματα που άπτονται της προσωπικής σφαίρας και αποτελούν κατά κάποιο τρόπο μέσο κοινωνικοποίησης και διαπροσωπικής επικοινωνίας. Από την άλλη πλευρά μια σχετικά περιορισμένη μειοψηφία ιστολόγων ασχολείται με θέματα που αφορούν κυρίως στη δημόσια σφαίρα και χρησιμοποιεί τα μπλογκς ως μια μορφή δημοσιογραφίας με την πλατιά έννοια του όρου.

Οι θεματικές που κυριαρχούν στο πρώτο κομμάτι των ελληνικών ιστολογίων είναι αυτές που έχουν να κάνουν με την ημερολογιακής φύσης καταγραφή της καθημερινότητας των συγγραφέων τους, τις πολιτισμικές πρακτικές και προτιμήσεις τους καθώς και αυτό που ο Ζαφείρης αποκαλεί πειραματισμό και δημιουργική γραφή. Υποθέτω ότι το τελευταίο έχει να κάνει με τις λογοτεχνικές και ποιητικές απόπειρες που διανθίζουν το ελληνικό διαδίκτυο.

Τα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά αυτής της κατηγορίας ιστολόγων είναι το νεαρό της ηλικίας τους, η σχετικά μικρή εμπειρία και τεχνική γνώση γύρω από το διαδίκτυο και το γεγονός ότι ένα μεγάλο κομμάτι αποτελείται από γυναίκες. Για αυτές/ούς το ιστολόγιο αποτελεί μέσο κοινωνικοποίησης και διαπροσωπικής επικοινωνίας, κάτι που αποδεικνύεται από τον υψηλό βαθμό αλληλεπίδρασης και ανταλλαγής σχολίων.

Ταυτόχρονα, η ανωνυμία των περισσότερων αποτελεί διασφάλιση της ελεύθερης έκφρασης εκτός κοινωνικών περιορισμών της « πραγματικής » ζωής. Το πλειοψηφικό αυτό κομμάτι συγκεντρώνει χαμηλή επισκεψιμότητα ανά μονάδα αλλά ιδιαίτερα υψηλή στο σύνολο του. Με άλλα λόγια η κατηγορία αυτή αποτελεί κατά κάποιο τρόπο τη long tail της ελληνικής μπλογκοσφαίρας και μέσω της αναπαραγωγής θεμάτων μπορεί να επηρεάσει την ατζέντα της τελευταίας.

Η δεύτερη κατηγορία ιστολογίων αποτελείται από μια σχετικά μικρή μειοψηφία που όμως εμφανίζει σχετικά υψηλή επισκεψιμότητα. Η κατηγορία αυτή χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά ανδρών, μεγαλύτερες ηλικίες, ανώτατη μόρφωση και υψηλή τεχνική κατάρτιση και εμπειρία του διαδικτύου. Το κύρια χαρακτηριστικά των ιστολόγων αυτών είναι η ενασχόληση με θεματικές που άπτονται της δημόσιας σφαίρας με την πλατιά έννοια και η επαγγελματική άμεση ή έμμεση σχέση με το αντικείμενο του ιστολογίου τους.

Οι τρεις βασικές επαγγελματικές κατηγορίες που σχετίζονται με αυτό το κομμάτι των ιστολογίων είναι με σειρά σημαντικότητας οι επαγγελματίες του χώρου των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας, οι δημοσιογράφοι και εργαζόμενοι στον ευρύτερο χώρο των ΜΜΕ και οι εκπαιδευτικοί/επιστήμονες. Σε αυτές μπορούμε να προσθέσουμε και την ενασχόληση με την πολιτική, αν και στις περισσότερες περιπτώσεις η ενασχόληση αυτή δεν είναι επαγγελματική.

Οι βασικές επιδιώξεις αυτών των ιστολόγων είναι η άσκηση επιρροής στη δημόσια σφαίρα, η απόκτηση και συσσώρευση γνώσης και η δημιουργία κοινότητας κάτι που φαίνεται από τον υψηλό αριθμό συνδέσμων. Γενικότερα στην κατηγορία αυτή παρατηρείται χαμηλή αλληλεπίδραση και μονοδιάστατη επικοινωνία, από τον συγγραφέα προς το κοινό, όπως δείχνει και ο σχετικά μικρός αριθμός σχολίων.

Μια επιδίωξη που δεν αναφέρει ο Ζαφείρης αλλά που μου φαίνεται συστατική της κατηγορίας αυτής των ιστολογίων είναι η ενδυνάμωση του κοινωνικού κεφαλαίου των συγγραφέων τους, με την έννοια του Bourdieu, δηλαδή της κοινωνικής και επαγγελματικής αναγνώρισης.

Τα αποτελέσματα της έρευνας του Ζαφείρη Καραμπάση συναντούν αυτά της διεθνούς βιβλιογραφίας σχετικά με την διάρθρωση της χρήσης των μέσων επικοινωνίας, ξεκινώντας από τα συμπεράσματα των φονξιοναλιστών σχετικά με το κοινό των παραδοσιακών ΜΜΕ[1] και φτάνοντας σε πρόσφατες έρευνες που αφορούν τη χρήση των νέων τεχνολογιών[2].

Σύμφωνα με αυτές η οικειοποίηση των ΜΜΕ και των νέων τεχνολογιών είναι πάντα ανισομερής και εξαρτάται από τα κοινωνικο-οικονομικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά του κοινού. Στη περίπτωση του διαδικτύου προστίθεται μια ακόμη μεταβλητή αυτή της οικειότητας με την συγκεκριμένη σχετικά περίπλοκη τεχνολογία. Η ανισομέρεια αυτή δεν σημαίνει ότι το διαδίκτυο γενικότερα και τα ιστολόγια ειδικότερα δεν αποτελούν εν δυνάμει παράγοντες εμπλουτισμού της δημόσιας σφαίρας.

Πολύ περισσότερο δε όταν οι κατηγορίες που αποτυπώνονται στην έρευνα του Ζαφείρη δεν είναι απόλυτες αλλά ευμετάβλητες. Γι αυτό και θα συμφωνήσω εν μέρει με την διατύπωση του Μανώλη Ανδριωτάκη « ότι βρισκόμαστε αφενός μπροστά στη διαμόρφωση διαδικτυακών ελίτ που επιχειρούν να κατευθύνουν τη χρήση των μπλογκ με τους δικούς τους όρους, κι αφ’ ετέρου μπροστά σ’ έναν όγκο ακατηγοριοποίητων μπλογκ που ψάχνει ακόμα το χαρακτήρα του μπλογκ ».

Στο βαθμό που οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ ελίτ και κοινού στο διαδίκτυο χαρακτηρίζονται από διαπερατότητα, κάτι που δεν συμβαίνει στα παραδοσιακά ΜΜΕ, η δημόσια έκφραση που αναδύεται σε αυτό είναι αποτέλεσμα υψηλού βαθμού αλληλεπίδρασης μεταξύ των δύο και άρα μπορεί να θεωρηθεί ως εγγενώς απρόβλεπτη. Αυτό ίσως είναι και το πιο ελπιδοφόρο χαρακτηριστικό της…