Χτίζοντας την κριτική του Web 2.0

Ο όρος Web 2.0 έχει πλέον καταστεί η κοινά παραδεκτή ονομασία μιας νέας γενιάς διαδικτυακών υπηρεσιών και εφαρμογών. Το συνονθύλευμα αυτό αφορά διαφορετικές λειτουργίες και περιεχόμενα. Ωστόσο ένα σύνολο κοινών χαρακτηριστικών επέτρεψε στο Web 2.0 να επιβληθεί ως το πρίσμα μέσα από το οποίο θεωρείται το σύγχρονο διαδίκτυο, είτε η θεώρηση αυτή αφορά την έρευνα, είτε την αγορά, είτε τον δημόσιο διάλογο.

Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι μεταξύ άλλων η συμμετοχή, η ανάδραση, η δημιουργία, ο ενεργός ρόλος των χρηστών, το μοίρασμα, η ανταλλαγή και η κοινότητα (μια αρκετά αναλυτική παρουσίαση των υπηρεσιών του Web 2.0 στα ελληνικά εδώ). Η γενικότερη αποδοχή των παραπάνω χαρακτηριστικών ήταν και είναι παραπάνω από θετική. Σύμφωνα με τους τεχνόφιλους διανοούμενους (αναλυτική βιβλιογραφία στο τέλος του κειμένου)[1], η εξέλιξη αυτή του διαδικτύου δικαιώνει το όραμα μιας διαφανούς, δημοκρατικής και συμμετοχικής μαζικής επικοινωνίας στην «εποχή της πληροφορίας ».

Προσωπικά έχω αναφερθεί παλιότερα στον εν δυνάμει ριζοσπαστικό χαρακτήρα της καινοτομίας στο διαδίκτυο. Υπό συγκεκριμένες συνθήκες αυτό που αποκαλούμε Web 2.0 μπορεί να αποτελέσει το εφαλτήριο για μια σταδιακή εξισορρόπηση της συσχέτισης δυνάμεων μεταξύ προσφοράς και ζήτησης στο κομμάτι αυτό του παραγωγικού συστήματος που αφορά τις άυλες υπηρεσίες. Παράλληλα, έστω και με ανισότητες, το πλέγμα των εργαλείων αυτών δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για τον εκδημοκρατισμό της δημόσιας έκφρασης (βλέπε ιστολόγια, διανομή περιεχομένου μέσω δικτύων peer-to-peer).

Όμως, όσο το « νέο διαδίκτυο » αναδεικνύεται σε πρωταρχικό παράγοντα που χαρακτηρίζει τις καθημερινές συνήθειες των χρηστών αλλά και τις αναλύσεις που τις αφορούν, τόσο η ανάγκη για μια κριτική αποτίμηση του φαινομένου γίνεται απαραίτητη. Παρακάτω θα προσπαθήσω να αναφερθώ επιγραμματικά στα κυριότερα σημεία αυτής της κριτικής θεώρησης βασιζόμενος στην πρόσφατη σχετική βιβλιογραφία[2]. Η παρουσίαση και ο σχολιασμός τους θα γίνει σε διαδοχικά άρθρα.

Κριτική 1η : είναι το Web 2.0 πραγματικά τόσο 2.0;

Αν και ο όρος είναι πρόσφατος, οι λειτουργίες και εφαρμογές που καλύπτει βρίσκουν τις ρίζες τους στο παρελθόν. Όπως αναφέρει ο David Silver, η πρώτη προσπάθεια για συμμετοχική παραγωγή περιεχομένου σε οργανωμένο επίπεδο μπορεί να εντοπιστεί στα τέλη της δεκαετίας του 60 και συγκεκριμένα στο Whole Earth Catalog του Stewart Brand.

Στο ελευθεριακό πνεύμα της εποχής ο Brand εξέδωσε ένα είδος καταλόγου με την φιλοδοξία να γίνει η νέα Εγκυκλοπαίδεια του Ντιντερό εμπεριέχοντας όλες τις πηγές γνώσης που θα μπορούσαν να επιτρέψουν την καλύτερη κατανόηση του κόσμου. Οι εκδότες του Whole Earth Catalog ενθάρρυναν τους αναγνώστες να συμμετάσχουν στην δημιουργία του περιεχομένου με προτάσεις, σχόλια και άρθρα. Μέσα από τον κατάλογο ο Brand και οι συνεργάτες του συνειδητά προσπαθούσαν να εξαλείψουν τον διαχωρισμό μεταξύ κοινού και συγγραφέων.

Η δικτύωση των υπολογιστών στις αρχές τις δεκαετίας του 70 επέτρεψε τις πρώτες συμμετοχικές εφαρμογές για ανταλλαγή ιδεών στο τομέα της πληροφορικής μέσω των Request for Comments. Μετά την διάδοση του World Wide Web, oι πρακτικές αυτές μετουσιώθηκαν από τον Ward Cunningham στο πρώτο πρόγραμμα που επέτρεπε την συλλογική συγγραφή ιστοσελίδων το 1994. Ο ιστότοπος του Cunningham που λεγόταν WikiWikiWeb έδωσε το όνομα wiki στις ανάλογες εφαρμογές. Την ίδια περίοδο εταιρείες όπως η AOL και η Amazon χρησιμοποιούσαν ήδη περιεχόμενο παραγόμενο από απλούς χρήστες (User Generated Content). Η πρώτη για να εμπλουτίσει την διαδικτυακή της πύλη με μικρό κόστος, η δεύτερη για να αποκτήσει δωρεάν κριτικές για το διαδικτυακό βιβλιοπωλείο της.

Την ίδια περίπου εποχή ξεκίνησαν και τα πρώτα κοινωνικά δίκτυα (Social Networks) όπως το SixDegrees.com, το Classmates.com, το Theglobe.com και άλλα, με φιλοσοφία παρόμοια με αυτή του Facebook και του MySpace. Στόχος τους ήταν ήδη από εκείνη την εποχή η χρησιμοποίηση της διαδραστικής φύσης του μέσου για την όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη διαφήμιση. Το RSS (Real Simple Syndication) και το CSS (Cascading Style Sheets), δύο σημαντικά εργαλεία διαχωρισμού φόρμας και περιεχομένου των ιστότοπων, υπάρχουν ήδη εδώ και δέκα χρόνια όπως και οι πλατφόρμες ιστολογίων Blogger.com και LiveJournal. Άλλωστε τα πρώτα ιστολόγια, είχαν ήδη δημιουργηθεί στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρώπη από το 1995.

Όπως φαίνεται από τα παραπάνω ενδεικτικά παραδείγματα, αυτό που ονομάζουμε Web 2.0 βασίζεται σε εγγενή κοινωνικοτεχνικά χαρακτηριστικά του διαδικτύου (συμμετοχή, διαδραστικότητα, πλαστικότητα) από γέννησης του ARPANET στη δεκαετία του 70 με σκοπό τη διευκόλυνση της επιστημονικής έρευνας[3]. Ακολούθως τα χαρακτηριστικά αυτά αναπτύχθηκαν και εξελίχθηκαν μετά την ανάδυση του World Wide Web και μέχρι την οικονομική κρίση του 2000-2001, εκμεταλλευόμενα την συνεχή άνοδο του αριθμού των χρηστών αλλά και τις αθρόες επενδύσεις στο χώρο των διαδικτυακών υπηρεσιών.

Όταν ο Tim O’Reilly δημιούργησε τον όρο Web 2.0, σκοπός του ήταν η απαρίθμηση των startup εταιρειών που επιβίωσαν της κρίσης. Ως εκ θαύματος ανακάλυψε ότι σχεδόν όλες εκμεταλλεύονταν αποτελεσματικά τα εγγενή κοινωνικά και τεχνικά χαρακτηριστικά του διαδικτύου και δεν προσπαθούσαν να μεταφυτεύσουν εκεί τις υπάρχουσες λογικές και τα ισχύοντα οικονομικά μοντέλα της πολιτισμικής βιομηχανίας ή των τηλεπικοινωνιών. Αυτό που ευνόησε αυτές τις εταιρείες στην συνέχεια ήταν ότι μπόρεσαν να εκμεταλλευτούν την περίοδο ωρίμανσης της χρήσης του μέσου από το 2004 και μετά, με την μαζική είσοδο εκατομμυρίων χρηστών με συνδέσεις υψηλής ταχύτητας, αλλά και την κατακόρυφη άνοδο των διαφημιστικών δαπανών.


Η μορφή και η διάρθρωση του σημερινού διαδικτύου είναι λοιπόν αποτέλεσμα αυτής της συνεχούς αλληλεπίδρασης κοιν
ωνικών, οικονομικών και τεχνολογικών παραγόντων εν μέσω ευμετάβλητων συσχετισμών, αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων, διαφοροποιημένων πρακτικών και χρήσεων. Με άλλα λόγια το σημερινό διαδίκτυο είναι το ιστορικά καθορισμένο αποτέλεσμα μιας ήδη μακράς διαδρομής και όχι το εκ του μηδενός δημιούργημα της « νέας » τεχνολογίας, έστω κι αν κάποιες επιμέρους τεχνολογικές καινοτομίες συνεισέφεραν στην εξέλιξη του (βλέπε AJAX).

Η ανιστόρητη προσέγγιση σύγχρονών προφητών όπως ο O’Reilly εξυπηρετεί μια συγκεκριμένη λογική υποκινούμενη από ιδιοτελή κίνητρα. Στην συγκεκριμένη περίπτωση ο όρος Web 2.0 λειτούργησε σαν μοχλός μάρκετινγκ με σκοπό να πεισθούν οι απανταχού επενδυτές να ανοίξουν το πορτοφόλι τους. Το ίδιο επιχείρημα της «ριζοσπαστικής καινοτομίας » έχει άλλωστε χρησιμοποιηθεί πολλές φορές στο παρελθόν για τον ίδιο σκοπό.

Όμως, αν η αγορά αρκείται σε τέτοιες απλοποιητικές προσεγγίσεις, ο κοινωνικός προβληματισμός δεν μπορεί και δεν πρέπει να βασιστεί στον τεχνολογικό και οικονομικό ντετερμινισμό αλλά ούτε και στο hype. Αυτό δείχνουν προσπάθειες όπως αυτή του Trebor Scholz αλλά και των Danah Boyd και Nicole Ellison για τη προώθηση μιας ιστορικής προσέγγισης σε ότι αφορά το ζήτημα της καινοτομίας στο διαδίκτυο.

Η συνέχεια εδώ:

Χτίζοντας την κριτική του Web 2.0 : εκδημοκρατισμός ή ολιγαρχία;

Χτίζοντας την κριτική του Web 2.0 : συμμετοχή ή εκμετάλλευση;


[1] Don TAPSCOTT and Anthony D. WILLIAMS, Wikinomics: How mass collaboration changes everything, Ottawa, Portfolio, 2006.

Yochai BENKLER, The Wealth of Networks, New Haven, Yale University Press, 2006.

Nicholas G. CARR, The big switch: Rewiring the world, from Edison to Google, New York, Norton, 2008.

Pierre LEVY, L’intelligence collective. Pour une anthropologie du cyberspace, La Découverte, Paris, 1994.

Joël de ROSNAY, La révolte du pronétariat. Des mass média aux média des masses, Paris, Fayard, 2006.

Dan GILLMOR, We the Media. Grassroots Journalism by the People, for the People, Sebastopol (California), O’Reilly Media, 2004.

[2] Olivier BLONDEAU, Devenir Média. L’activisme sur Internet, entre défection et expérimentation, Editions Amsterdam, Paris, 2007.

Manuel CASTELLS, « Communication, Power and Counter-power in the Network Society », International Journal of Communication 1 (2007), p. 238-266.

Yannick ESTIENNE, Le journalisme après Internet, Editions L’Harmattan, Paris, 2008.

Bernard MIEGE, La société conquise par la communication : Tome 3, Les Tic entre innovation technique et ancrage social, PUG, Grenoble, 2007.

Franck REBILLARD, Le web 2.0 en perspective : une analyse socio-économique de l’internet, Editions L’Harmattan, Paris, 2007.

Franck REBILLARD, « Le journalisme participatif, de l’idéologie à la pratique », Argumentum no 6, octobre 2007.

Michael ZIMMER (edit.) , Critical Perspectives on Web 2.0, First Monday, Volume 13, Number 3 – 3 March 2008.

Dana M. BOYD and Nicole B. ELLISON, “Social Network Sites: Definition, History, and Scholarship”, Journal Of Computed Mediation, Volume 13, Issue 1, October 2007.

Trebor SCHOLZ, A History of the Social Web (draft), Collectivate.net. 26 Sep 2007. 1 Oct 2007 .

[3] Σε σχέση με τη γέννηση του ARPANET υπάρχει μια σύγχυση. Αν και η ARPA (Advanced Research Projects Agency) υπαγόταν όντως στο Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ, ωστόσο το ARPANET, πρόγονος του σημερινού Internet, δημιουργήθηκε όχι για τις ανάγκες του αμερικανικού στρατού αλλά για αυτές των επιστημόνων που χρηματοδοτούνταν από την ARPA και δούλευαν σε διάφορα πανεπιστήμια. Η σύγχυση προέρχεται από το γεγονός ότι μια από τις πρώτες προτάσεις για δημιουργία ενός αποκεντρωμένου δικτύου υπολογιστών έγινε από τον Paul Baran στις αρχές της δεκαετίας του 60 και αφορούσε την οργάνωση των τηλεπικοινωνιών του αμερικάνικου στρατού. Η ιδέα όμως αυτή δεν υλοποιήθηκε ποτέ, τουλάχιστον για αυτή τη χρήση.

5 thoughts on “Χτίζοντας την κριτική του Web 2.0

  1. Αγαπητέ Νίκο, το θέμα σου είναι ενδιαφέρον, και το κείμενό σου καλογραμμένο και με ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις. Διαφωνώ όμως στα τελικά σου συμπεράσματα.

    Κατ’ αρχήν βλέπω ένα τίτλο “Κριτική 1η” αλλά δεν βλέπω τη 2η (ή 3η κλπ). Δεν ξέρω αν θα έχει συνέχειες η ανάλυσή σου – εγώ θα γράψω λίγες παρατηρήσεις για το συγκεκριμένο κείμενο.

    Η φράση σου “το σημερινό διαδίκτυο είναι το ιστορικά καθορισμένο αποτέλεσμα μιας ήδη μακράς διαδρομής και όχι το εκ του μηδενός δημιούργημα της « νέας » τεχνολογίας” που συμπυκνώνει το κεντρικό νόημα της κριτικής σου, δεν έχει ακουστεί από κανέναν μέχρι σήμερα (από όσο γνωρίζω τουλάχιστον). Συνεπώς, δεν βλέπω κανένα αντικείμενο κριτικής.

    Κανείς δε λέει ότι το Web 2.0 έχει δημιουργηθεί εκ του μηδενός. Κάθε νέα εξέλιξη (ή επανάσταση ανάλογα με τα γούστα του καθενός) είναι γέννημα εξελίξεων, και ζυμώσεων που έχουν προϋπάρξει. Δεν παύει όμως να είναι κάτι νέο, που αλλάζει της δομές της κοινωνίας μας. Θεμελιωδώς.

    Πολλά από τα βιβλία που αναφέρεις στη βιβλιογραφία σου (τουλάχιστον 2 που έχω διαβάσει εγώ – το “Wikinomics: How mass collaboration changes everything” και το “We the Media. Grassroots Journalism by the People, for the People,” λένε ακριβώς αυτό με πολύ περιεκτικά επιχειρήματα, και καθόλου δεν συμπεραίνουν αυτό που συμπεραίνεις εσύ.

    Κάθε νέα εποχή έχει τα “δείγματα γραφής” της στο παρελθόν (όπως αυτά που αναφέρεις σωστά), αλλά μιλάμε για μια νέα εποχή, όταν αυτά τα δείγματα γραφής πάρουν μαζικές διαστάσεις και αρχίζουν να μπαίνουν στον βασικό ιστό της κοινωνίας. Για να δώσω ένα παράλληλο παράδειγμα, δεν μιλάγαμε για Βιομηχανική Επανάσταση όταν δημιουργήθηκαν τα πρώτα εργοστάσια, αλλά όταν είχαμε μαζική μετεξέλιξη της κοινωνίας μας σε βιομηχανική με όλες τις αλλαγές στις δομές του κοινωνικού ιστού που αυτό επέφερε.

    Επίσης βρίσκω ότι είναι εξαιρετικά σκληρός (αλλά και άδικος) ο ισχυρισμός σου για τον Tim O’Reilly ως “ανιστόρητη προσέγγιση σύγχρονών προφητών όπως ο O’Reilly”. Πιστεύω ότι το κείμενό του στο οποίο αναφέρεσαι είναι αρκετά εκτενές και δεν έχεις μπει στον κόπο να εξηγήσεις γιατί είναι ανιστόρητη αυτή η προσέγγιση – ίσως εγώ να έχω κάνει λάθος και να είναι πράγματι κάτι τέτοιο αλλά εγώ διαβάζοντάς το βλέπω πραγματικά να καταγράφει νέα πράγματα.

    Αναφέρομαι κυρίως στα κεφάλαια, “1. The Web As Platform” – “3. Data is the Next Intel Inside” – “4. End of the Software Release Cycle” – “6. Software Above the Level of a Single Device” Βλέπεις σε αυτά κάτι που ήταν αντικείμενο της κοινής γνώσης και αυτός απλά το “ξαναπακετάρησε ώστε να βάλει το χέρι στις τσέπες των VCs” όπως αναφέρεις?

    Δεν ξέρω, ίσως να έχω χάσει κάποια κεφάλαια της ανθρώπινης γνώσης (ειδικά περί τη βιομηχανία των νέων Τεχνολογιών – παρόλο που την υπηρετώ από διάφορες θέσεις εδώ και 15 χρόνια), αλλά εμένα μου φαίνονται ως καταγραφή μιας γνήσια νέας κατάστασης που μακροπρόθεσμα επηρρεάζει συνολικότερα τη κοινωνία μας. Αν πράγματι συμβαίνει αυτό, θα χαρώ να μάθω που κρυβόταν μια τέτοια γνώση και γιατί όλα τα παραπάνω δεν φέρνουν κάτι γνήσια νέο.

    Ευχαριστώ

  2. Ζαφείρη, σ’ευχαριστώ για τις πληροφορίες. Το τεύχος του First Monday το χα βάλει στις πηγές. Το Mute δεν το ήξερα.

    Bizwriter, σε ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια και για την παραπομπή στο μπλογκ σου.

    Νίκο, καταρχάς σε ευχαριστώ για το εμπεριστατωμένο σχόλιο σου, πολύ περισσότερο αφού αυτό έγινε μετά από ένα εκστατικό ντέρμπι όπως το χτεσινό.

    Θα προσπαθήσω να σου απαντήσω σε ποστ σε κάποια από τα σημεία που αναφέρεις. Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα η άποψη σου αφού είσαι αυτό που λέμε μέσα στην αγορά.

Leave a Reply

Your email address will not be published.