Παραθέτω εδώ σε μορφή ποστ απάντηση σε σχόλιο του Νίκου Δρανδάκη σχετικά με το προηγούμενο άρθρο μου, λόγω του μεγέθους του κειμένου και του ενδιαφέροντος των παρατηρήσεων του. Ας με συγχωρήσει αν οι απαντήσεις μου ξεφεύγουν ή αν οι περικοπές αδικούν το συλλογισμό του, αλλά μου έδωσαν αφορμή για περαιτέρω επεξήγηση.

« Δεν ξέρω αν θα έχει συνέχειες η ανάλυσή σου – εγώ θα γράψω λίγες παρατηρήσεις για το συγκεκριμένο κείμενο ».

Ναι αν όλα πάνε καλά και έχω το κουράγιο θα συνεχίσω και με άλλες κριτικές, ίσως αυτές να είναι ακόμη πιο σημαντικές. Φυσικά εννοείται ότι θα βασίζονται στην διεθνή βιβλιογραφία και επιστημονική έρευνα.

« Η φράση σου “το σημερινό διαδίκτυο είναι το ιστορικά καθορισμένο αποτέλεσμα μιας ήδη μακράς διαδρομής και όχι το εκ του μηδενός δημιούργημα της « νέας » τεχνολογίας” που συμπυκνώνει το κεντρικό νόημα της κριτικής σου, δεν έχει ακουστεί από κανέναν μέχρι σήμερα (από όσο γνωρίζω τουλάχιστον). Συνεπώς, δεν βλέπω κανένα αντικείμενο κριτικής ».

Κι όμως εγώ καθημερινά διαβάζω δημοσιογράφους και νέους επιχειρηματίες του χώρου που μας ανακοινώνουν την τάδε και δείνα «εφεύρεση» που θα αλλάξει ριζικά το διαδίκτυο, την επικοινωνία, την κοινωνία, την οικονομία, την πολιτική, το ένα το άλλο χωρίς ποτέ να κάνουν τον κόπο να θυμήσουν το πως φτάσαμε εδώ. Και βέβαια θα μου πεις δεν είναι η δουλειά τους. Είναι όμως η δική μου και αυτό προσπαθώ ταπεινά να κάνω εδώ.

« Κανείς δε λέει ότι το Web 2.0 έχει δημιουργηθεί εκ του μηδενός. Κάθε νέα εξέλιξη (ή επανάσταση ανάλογα με τα γούστα του καθενός) είναι γέννημα εξελίξεων, και ζυμώσεων που έχουν προϋπάρξει. Δεν παύει όμως να είναι κάτι νέο, που αλλάζει της δομές της κοινωνίας μας. Θεμελιωδώς ».

Συμφωνώ, εκτός από το τελευταίο. Δεν είναι η τεχνολογία που αλλάζει την κοινωνία αλλά ένας συνδυασμός κοινωνικών, τεχνικών και οικονομικών παραγόντων. Τα παραδείγματα στην ιστορία είναι πολλά όπου μια τεχνική καινοτομία δεν αναπτύχθηκε ακριβώς γιατί δεν υπήρχαν οι κατάλληλες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες ή πήρε άλλο δρόμο από αυτόν που αρχικά προτάθηκε.

Το γνωστότερο παράδειγμα είναι η εφεύρεση της τυπογραφίας από τους Κινέζους αιώνες πριν από τον Γουτεμβέργιο. Κι όμως σήμερα όλοι θυμούνται τον τελευταίο ως εφευρέτη της τυπογραφίας γιατί οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες στην Ευρώπη του 15^ου αιώνα (βλέπε θρησκευτική Μεταρρύθμιση, ανάπτυξη αστικής τάξης, ευρωπαϊκό εμπόριο κλπ.) ήταν ιδανικές για την ανάπτυξη της συγκεκριμένης τεχνικής.

Το ίδιο συνέβη και με την εφεύρεση της ραδιοτηλεγραφίας στα τέλη του 19^ου αιώνα. Η τεχνολογία χρησιμοποιήθηκε αρχικά για τις τηλεπικοινωνίες γιατί εκεί υπήρχαν οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες ανάπτυξης της. Η ανάδυση του ραδιοφώνου δεν έγινε παρά δεκαετίες αργότερα στις ΗΠΑ εκμεταλλευόμενη από τη μία την βελτίωση της ίδιας τεχνολογίας αλλά κυρίως την ανάγκη εταιρειών όπως η General Electric να επεκτείνουν την αγορά τους πουλώντας συσκευές λήψης στο ευρύ κοινό.

Κανείς δεν είχε προβλέψει όταν έγινε η τεχνολογική καινοτομία ότι ένα νέο μέσο μαζικής επικοινωνίας θα ξεπηδούσε από εκεί και θα κατέληγε στην σημερινή διάρθρωση του ραδιοτηλεοπτικού συστήματος. Για να πάρει μορφή το νέο μέσο χρειάστηκαν αρκετές πολιτικές μάχες τις δεκαετίες του 20 και του 30 στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρώπη μεταξύ θιασωτών της ελεύθερης αγοράς, υποστηρικτών του κρατικού μονοπωλίου και άλλων που προτιμούσαν την εφαρμογή του ραδιοφώνου για ανιδιοτελείς σκοπούς όπως η εκπαίδευση

Σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα δεν είναι προδιαγεγραμμένο στο DNA μιας τεχνολογίας αλλά αναδύεται μέσα από κοινωνικές διεργασίες. Τα γραπτά των φιλότεχνων διανοητών στους οποίους αναφέρθηκα με τις μαγικές συνταγές για το πώς εξελίσσεται η τεχνολογία και για το που πάει είναι ένα μέρος αυτών των διεργασιών και όχι θέσφατο. Θα μου επιτρέψεις να κρατήσω πιο πρόσφατα παραδείγματα για επόμενο άρθρο .

« Κάθε νέα εποχή έχει τα “δείγματα γραφής” της στο παρελθόν (όπως αυτά που αναφέρεις σωστά), αλλά μιλάμε για μια νέα εποχή, όταν αυτά τα δείγματα γραφής πάρουν μαζικές διαστάσεις και αρχίζουν να μπαίνουν στον βασικό ιστό της κοινωνίας. Για να δώσω ένα παράλληλο παράδειγμα, δεν μιλάγαμε για Βιομηχανική Επανάσταση όταν δημιουργήθηκαν τα πρώτα εργοστάσια, αλλά όταν είχαμε μαζική μετεξέλιξη της κοινωνίας μας σε βιομηχανική με όλες τις αλλαγές στις δομές του κοινωνικού ιστού που αυτό επέφερε.».

Συμφωνούμε, αλλά πάλι οι κοινωνικές συνθήκες παίζουν σημαντικό ρόλο τον ίδιο ή και μεγαλύτερο από αυτόν της τεχνολογίας. Για παράδειγμα ο νόμος περί Enclosures στην Αγγλία του 16^ου αιώνα δεν έχει να κάνει με την τεχνολογική εξέλιξη αλλά με τις κοινωνικές διεργασίες της εποχής. Η έξωση των αγροτών από την ύπαιθρο που ακολούθησε κατέληξε στην σταδιακή εγκατάσταση τους στις πόλεις και προσέφερε έτσι φτηνό εργατικό δυναμικό για την αναδυόμενη βιομηχανία. Χωρίς αυτό η Βιομηχανική επανάσταση δεν θα υπήρχε τουλάχιστον στην μορφή που πήρε τελικά.

« Επίσης βρίσκω ότι είναι εξαιρετικά σκληρός (αλλά και άδικος) ο ισχυρισμός σου για τον Tim O‘Reilly ως “ανιστόρητη προσέγγιση σύγχρονών προφητών όπως ο O’Reilly“. »

Σε αυτό ίσως έχεις δίκιο. Θα έπρεπε να μιλήσω περισσότερο για χρησιμοποίηση (instrumentalisation) της ιστορικής εξέλιξης του διαδικτύου με μονόπλευρο τρόπο ούτως ώστε να δικαιολογήσει τα συμπεράσμα του.

« Αναφέρομαι κυρίως στα κεφάλαια, “1. The Web As Platform” – “3. Data is the Next Intel Inside” – “4. End of the Software Release Cycle” – “6. Software Above the Level of a Single Device” Βλέπεις σε αυτά κάτι που ήταν αντικείμενο της κοινής γνώσης και αυτός απλά το “ξαναπακετάρησε ώστε να βάλει το χέρι στις τσέπες των VCs” όπως αναφέρεις? »

Ναι. Σου δίνω ένα παραδειγμα από το πρώτο κεφάλαιο γιατι δεν μπορώ εδώ να αναφερθώ εκτενώς στον O’Reilly. Όταν αντιστοιχίζει τη Google με την Doubleclick και την Akamai με το peer-to-peer παραβλέπει συνειδητά, για χάρη της επιχειρηματολογίας του, ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχει τέτοια αντίθεση αλλά μια πολύπλοκη διάρθρωση που αφορά το σύνολο αυτών των υπηρεσιών. Όταν η Google αγοράζει την Doubleclick και η Akamai την Red Swoosh τι σημαίνει; Ότι είναι Web 2.0, Web 1.0 ή Web 1.5 ; Εδώ φαίνεται καθαρά ότι η κατηγοριοποίηση αυτή δεν έχει κανένα νόημα.

Και βέβαια ο O’Reilly κάνει τη δουλειά του, με αρκετό ταλέντο πρέπει να παραδεχτώ, εν μέρει για να πουλήσει βιβλία και consulting. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει όλοι να συμφωνήσουμε με το σύνολο των αναλύσεων του, ούτε ότι αυτές οι αναλύσεις πρέπει να γίνουν το μοναδικό πρίσμα κοινωνικού προβληματισμού γύρω από την εξέλιξη του διαδικτύου. Πόσο μάλλον αν ενδιαφερόμαστε για παραμέτρους που ξεφεύγουν του χώρου της αγοράς.

« Δεν ξέρω, ίσως να έχω χάσει κάποια κεφάλαια της ανθρώπινης γνώσης (ειδικά περί τη βιομηχανία των νέων Τεχνολογιών – παρόλο που την υπηρετώ από διάφορες θέσεις εδώ και 15 χρόνια), αλλά εμένα μου φαίνονται ως καταγραφή μιας γνήσια νέας κατάστασης που μακροπρόθεσμα επηρρεάζει συνολικότερα τη κοινωνία μας ».

Και εγώ το ίδιο και το γράφω και στο κείμενο: « Υπό συγκεκριμένες συνθήκες αυτό που αποκαλούμε Web 2.0 μπορεί να αποτελέσει το εφαλτήριο για μια σταδιακή εξισορρόπηση της συσχέτισης δυνάμεων μεταξύ προσφοράς και ζήτησης στο κομμάτι αυτό του παραγωγικού συστήματος που αφορά τις άυλες υπηρεσίες. Παράλληλα, έστω και με ανισότητες, το πλέγμα των εργαλείων αυτών δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για τον εκδημοκρατισμό της δημόσιας έκφρασης ».

Δεν αμφισβητώ τον εν δυνάμει ριζοσπαστικό χαρακτήρα του σύγχρονου διαδικτύου. Ούτε σκοπός μου είναι να απαξιώσω τις αναλύσεις του O’Reilly, του Gilmor ή του Tapscott και δεν θα μπορούσα άλλωστε. Αυτό που λέω είναι ότι δεν υπάρχει ένας μόνο τρόπος θεώρησης της διαδικτυακής καινοτομίας, και δη αυτός που προέρχεται από την αμερικανική business community. Το αφήνω εδώ αφού πιστεύω ότι θα επανέλθεις…