Το παρακάτω κείμενο είναι η μετάφραση της συνέντευξης μου στον François Quinton που δημοσιεύτηκε στις 4 Μαρτίου στον ιστότοπο Inaglobal.fr.
Ποιες νομίζετε ότι είναι οι σημαντικές αλλαγές του Facebook τα τελευταία 10 χρόνια; Πώς εξηγείτε την επιτυχία του;
Εκ των υστέρων μπορεί κανείς να σκεφτεί ότι υπάρχει μια σειρά από παράγοντες πίσω από την επιτυχία του Facebook. Ο πρώτος αφορά την ωρίμανση των χρήσεων και τεχνολογιών του διαδικτύου. Πριν από το Facebook υπήρξαν άλλες συγκρίσιμες υπηρεσίες όπως το SixDegrees που όμως δεν γνωρίσαν παρόμοια απήχηση επειδή ήταν πρώιμες. Αν και δημιουργήθηκε το 2004, η αύξηση των χρηστών του Facebook γίνεται εκθετική από το 2006 και μετά. Εκείνη την εποχή ο αριθμός των χρηστών του Διαδικτύου, για πρώτη φορά υπερβαίνει το ένα δισεκατομμύριο, αριθμός που αντιστοιχεί στο 15% του παγκόσμιου πληθυσμού. Στο χώρες του Βορρά, σχεδόν όλοι οι χρήστες του διαδικτύου διαθέτουν ήδη εκείνη την εποχή σύνδεση υψηλής ταχύτητας και απεριόριστου χρόνου στο σπίτι ή/και στο χώρο εργασίας τους. Πληρούνται λοιπόν οι προϋποθέσεις μια πολύ πιο έντονης και χρονοβόρας διείσδυσης του διαδικτύου, η οποία αντιστοιχεί στη λογική του Facebook. Επιπλέον, την εποχή εκείνη ο κύριες διαδικτυακές χρήσεις που γνωρίζουμε σήμερα (αναζήτηση πληροφοριών, ενημέρωση, πρόσβαση σε πολιτισμικό περιεχόμενο, ηλεκτρονικό εμπόριο) είναι πλέον σταθεροποιημένες. Ως εκ τούτου, το Facebook αναδύθηκε σε μια ευνοϊκή συγκυρία.
Ο δεύτερος παράγοντας είναι η στρατηγική διάδοσης που επιλέχθηκε από τον Mark Zuckerberg. Είναι αυτή που επέτρεψε στο Facebook να κερδίσει σταδιακά μεγάλο μέρος των χρήστών του MySpace, το οποίο ήταν δημοφιλέστερο μέχρι το 2007. Η εγγραφή στο Facebook ήταν αρχικά αποκλειστικό προνόμιο των φοιτητών του Χάρβαρντ. Στην συνέχεια διευρύνθηκε στους φοιτητές των άλλων αμερικανικών πανεπιστημίων πριν η υπηρεσία γίνει προσβάσιμη σε όλους στις αρχές του 2006. Έτσι το Facebook βασίστηκε αρχικά σε μια ομάδα χρηστών που άνηκαν στη λευκή ελίτ των Ηνωμένων Πολιτειών. Ως εκ τούτου, όπως έδειξε η danah boyd, από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 το να είναι κανείς μέλος του Facebook θεωρήθηκε από τους νέους Αμερικανούς ως ένα αξιοζήλευτο προνόμιο με ταξική χροιά. Αντίθετα το MySpace, με χρήστες κυρίως από τα λαϊκά στρώματα μαύρων και λατίνων, άρχισε να φαίνεται ως κακόφημο διαδικτυακό στέκι. Αυτή η εξέλιξη εξηγεί την ταχεία μετανάστευση εκατοντάδων χιλιάδων χρηστών μεταξύ 2006 και 2008 από το MySpace προς το Facebook.
Ο τρίτος παράγοντας είναι η τεράστια έκθεση που απολαμβάνει το Facebook στα παραδοσιακά ΜΜΕ από το 2007 και μετά, πρώτα στις Ηνωμένες Πολιτείες και ύστερα στην Ευρώπη και τον κόσμο. Χιλιάδες άρθρα και ρεπορτάζ γράφτηκαν και γυρίστηκαν με θέμα τη νέα αυτή “μόδα”. Πρόκειται περί ένός κλασικού φαινόμενου που συμβάλλει στην προαγωγή μιας τεχνολογικής καινοτομίας και συμβάλλει έτσι στην επέκταση της βάσης των χρηστών της. Στη συνέχεια, από τη στιγμή που το Facebook απέκτησε μια κρίσιμη μάζα, παρατηρείται πλέον ένα κλασικό φαινόμενο δικτύου (network effect) το οποίο αυξάνει την χρησιμότητα της υπηρεσίας για κάθε χρήστη ξεχωριστά όσο ο συνολικός τους αριθμός αυξάνεται. Τελικά, σε αυτή τη φάση, το κύριο πλεονέκτημα του Facebook δεν είναι η τεχνολογία ή οι λειτουργίες του, αλλά ο καθολικός του χαρακτήρας και το γεγονός ότι ο καθένας μπορεί να κάνει εκεί τις επαφές που επιδιώκει.
Ποια θέση καταλαμβάνει το Facebook σε σύγκριση με τα άλλα αναδυόμενα κοινωνικά δίκτυα ;
Είναι πλέον σαφές ότι η χρήσεις των ψηφιακών κοινωνικών δικτύων γίνονται πιο σύνθετες, συνδυάζοντας πολλές διαφορετικές υπηρεσίες, έκαστη των οποίων αντιστοιχεί σε μία διαφορετική χρήση, ενός τύπου περιεχόμενο ή ένα συγκεκριμένο κοινό. Η τάση αυτή έρχεται σε αντίθεση με την αρχική στρατηγική του Facebook η οποία ήταν να ενσωματώσει όλες τις λειτουργίες απαραίτητες στους χρήστες μέσα σε ένα ενιαίο περιβάλλον εργασίας προκειμένου να αντικαταστήσει τις ανταγωνιστικές υπηρεσίες. Φαίνεται τώρα ότι αυτή η στρατηγική δεν λειτουργεί, ή τουλάχιστον όχι πλήρως, επειδή οι άνθρωποι πάντα χρειάζονται άλλα πλαίσια επικοινωνίας που να τους επιτρέπουν να εκφραστούν με διαφορετικό τρόπο και να διαχειριστούν καλύτερα τη δημόσια έκθεση. Αυτό εξηγεί την επιτυχία των Twitter, LinkedIn, Pinterest, Tumblr ή Snapchat παράλληλα με αυτή του Facebook. Για να ανταποκριθεί σε αυτές τις αλλαγές το Facebook τώρα να δημιουργεί το ίδιο ανταγωνιστικές υπηρεσίες, ιδίως στο κινητό ίντερνετ, αντί να προσπαθεί να τις αντικαταστήσει. Αυτό συμβαίνει με το Instagram, αλλά και με εφαρμογές όπως το Messenger ή το Paper που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανεξάρτητα από την κύρια πλατφόρμα του Facebook. Επίσης η εφαρμογή Home, παρά την περιορισμένη επιτυχία της, αποδεικνύει τη θέληση του Facebook να μετατραπεί σε καθολικό περιβάλλον χρήσης, μοιάζοντας έτσι περισσότερο σε λειτουργικό σύστημα παρά σε μια απλή υπηρεσία δικτύωσης.
Τέλος, μια άλλη σχετικά πρόσφατη τάση του Facebook είναι η αυξανόμενη αλγοριθμοποίηση του στο μοντέλο της Google. Στα πρώτα χρόνια της ύπαρξής του η λειτουργία του Facebook ήταν σχετικά διαφανής: ο κάθε χρήστης συνδέονταν με “φίλους” για να βλέπει τις δημοσιεύσεις τους. Όμως αυτό το μοντέλο ήταν περιορισμένο σε ότι αφορά τις χρήσεις και τις πηγές χρηματοδότησής που επέτρεπε. Από οικονομική άποψη το Facebook δημιουργούσε μεγάλη επισκεψιμότητα για μια σειρά οργανισμών που διατηρούν εκεί σελίδες (επιχειρήσεις, οργανώσεις, ΜΜΕ), χωρίς να έχει άμεσο κέρδος από αυτή την παρεχόμενη υπηρεσία. Την ίδια στιγμή, η εκθετική αύξηση των διαμοιραζόμενων πληροφοριών στο newsfeed των χρηστών δημιουργούσε σύγχυση και εν τέλει μείωνε τη χρησιμότητα του εργαλείου. Έτσι, σταδιακά το Facebook άρχισε να φιλτράρει τα περιεχόμενα που εμφανίζονταν στο newsfeed των χρηστών μέσω πολύπλοκων αλγορίθμων. Εάν το περίφημο EdgeRank σταδιακά εγκαταλείφθηκε, άλλοι αλγόριθμοι πήραν τη θέση του. Από τη μία πλευρά, σύμφωνα με το Facebook, η «εμπειρία του χρήστη» βελτιώθηκε αφού αυξήθηκε η συνάφεια των εμφανιζόμενων πληροφοριών. Από την άλλη η μείωση της πρόσβασης των οργανισμών που διατηρούν σελίδες στο Facebook στο σύνολο των “φίλων” τους τους ανάγκασε να πληρώσουν για να αυξήσουν την προβολή των δημοσιεύσεων τους. Το Facebook πέτυχε έτσι να δημιουργήσει μια νέα και σημαντική πηγή εισοδήματος. Η επιτάχυνση της αλγοριθμοποίησης του Facebook συνέπεσε με την εισαγωγή του στο χρηματιστήριο και την αυξήση της πίεσης που ασκείται στην εταιρεία του για να μεγιστοποιήσει το ποσοστό κέρδους. Μέσα από αυτές τις αλλαγές το Facebook εξελίσσεται ταχύτατα σε πληροφοριακό ενδιάμεσο (infomediary), δηλαδή σε μεσάζοντα που συνδέει ένα ευρύ κοινό με πλήθος πληροφοριών που δεν παράγει ο ίδιος, πέρα από από ένα απλό ψηφιακό κοινωνικό δίκτυο.
Ποια είναι η γνώμη σας για τις απόψεις που υποστηρίζουν τον επικείμενο “θάνατο του Facebook”;
Σίγουρα οι συζητήσεις αυτές σηματοδοτούν την ένταξη του Facebook στο συλλογικό ασυνείδητο ως ένα αναπόσπαστο μέρος της υποδομής των ανθρώπινων επικοινωνιών. Η ύπαρξή του αλλά και η ενδεχόμενη κατάρρευσή του ασκούν γοητεία και ταυτόχρονα γεννούν ανησυχία. Αλλά δεν νομίζω ότι η θεωρία του επικείμενου τέλους του Facebook είναι αξιόπιστη. Θα πρέπει να ξέρετε ότι αυτή τη στιγμή το Facebook είναι πολύ πιο κερδοφόρο απ’ότι υπήρξε ποτέ. Ο Mark Zuckerberg έχει καταφέρει να αντιστρέψει την πτωτική τάση της υπηρεσίας στο mobile internet. Το 2013, περισσότερο από το ήμισυ των εσόδων της προέρχεται από τη διαφήμιση σε κινητά. Η εταιρεία έχει διαθέσιμο ρευστό περίπου επτά δισεκατομμυρίων δολαρίων, κάτι που της παρέχει τη δυνατότητα να εξετάσει νηφάλια τις μελλοντικές επενδύσεις της.
Έστω κι αν το Facebook πράγματι χάνει έδαφος μεταξύ των πολύ νέων Ευρωπαίων και Αμερικανών κυρίως χρηστών, η μείωση αυτή αντισταθμίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις πολύ αυξητικές τάσεις μεταξύ των μεγαλύτερων ηλικιών, αλλά και στις αναδυόμενες αγορές της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής . Για κάποιους από αυτούς τους ανθρώπους που έχουν πρόσβαση μόνο μέσω του κινητού τους τηλεφώνου, το Facebook συγχέεται πλέον με το ίδιο το διαδίκτυο. Αν λοιπόν το Facebook δεν πρόκειται να εξαφανιστεί σύντομα, ωστόσο είναι πιθανό ότι η κεντρική του πλατφόρμα θα χάσει σταδιακά την επιρροή της κατά τα επόμενα χρόνια μεταξύ των πιο προηγμένων χρηστών (δηλαδή των νέων με υψηλό επίπεδο μόρφωσης που ζουν στα αστικά κέντρα της Ευρώπης και της Βορείου Αμερικής). Αλλά αυτή η απώλεια επιρροής θα εξισορροπηθεί από την εμφάνιση και γιγάντωση άλλων υπηρεσιών που το Facebook θα δημιουργήσει ή θα αγοράσει στο μέλλον. Σε τελική ανάλυση, η κυριαρχία του ολιγοπωλίου των Facebook, Google, Amazon, Apple και Microsoft δεν πρόκειται να εξασθενήσει στα επόμενα χρόνια, το αντίθετο μάλιστα. Ούτε λοιπόν και θα εξαφανιστούν οι σχετικοί κίνδυνοι για τους χρήστες.