Χτίζοντας την κριτική του Web 2.0 : εκδημοκρατισμός ή ολιγαρχία;

Ο όρος Web 2.0 έχει πλέον επιβληθεί ως το πρίσμα μέσα από το οποίο θεωρείται το σύγχρονο διαδίκτυο, είτε η θεώρηση αυτή αφορά την έρευνα, είτε την αγορά, είτε τον δημόσιο διάλογο. Όμως, όσο το Web 2.0 αναδεικνύεται σε πρωταρχικό παράγοντα που χαρακτηρίζει τις καθημερινές συνήθειες των χρηστών αλλά και τις αναλύσεις που τις αφορούν, τόσο η ανάγκη για μια κριτική αποτίμηση του φαινομένου γίνεται απαραίτητη (προηγούμενο άρθρο πάνω στο θέμα με προβληματική και βιβλιογραφία εδώ).

Κριτική 2η : το Web 2.0 μετέχει πραγματικά στον εκδημοκρατισμό της μαζικής επικοινωνίας;

Ένα από τα βασικά επιχειρήματα των τεχνόφιλων διανοούμενων το οποίο ανακυκλώνεται άκριτα από τα ΜΜΕ είναι η υποτιθέμενη «δημοκρατική » φύση των εφαρμογών Web 2.0. Σύμφωνα με αυτή την επιχειρηματολογία, η συμμετοχική φύση των νέων μέσων, λόγω των τεχνικών χαρακτηριστικών τους, δίνει την δυνατότητα σε όλους να εκφραστούν στη δημόσια σφαίρα αλλά και να συμμετάσχουν άμεσα στην διαμόρφωση της δυνητικής « κοινής γνώμης ». Η εξέλιξη αυτή, που χαρακτηρίζεται συχνά ως « τεχνολογική επανάσταση », θεωρείται από πολλούς ως η μήτρα κοσμογονικών εξελίξεων στο χώρο της μαζικής επικοινωνίας και εν τέλει ως παράγοντας βελτίωσης της ίδιας της δημοκρατίας.

Το βασικό πρόβλημα αυτών των προσεγγίσεων είναι ότι από τη μία υπερτιμούν τον ριζοσπαστικό χαρακτήρα των νέων τεχνολογιών και δη του λεγόμενου Web 2.0, ενώ ταυτόχρονα υποτιμούν τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές ανισότητες που χαρακτηρίζουν τη χρήση τους. Στην συνέχεια βασιζόμενος σε σχετικές επιστημονικές μελέτες και έρευνες θα προσπαθήσω να δείξω την εγγενή ανισομέρεια που χαρακτηρίζει τις πρακτικές συμμετοχής και δημιουργίας στο διαδίκτυο και τα διακυβεύματα της.

Στην μελέτη που εκπόνησαν ερευνητές του Palo Alto Research Center αποδείχτηκε ότι η κατ’εξοχήν συμμετοχική εφαρμογή Wikipedia στην πραγματικότητα κυριαρχείται από μια μικρή μειοψηφία χρηστών. Έτσι η ανάλυση των στατιστικών στοιχείων που συγκέντρωσαν για την περίοδο 2002-2004 έδειξε ότι 1% των πιο δραστήριων χρηστών παρήγαγε πάνω από το 50% του περιεχομένου της εγκυκλοπαίδειας. Σύμφωνα με την έρευνα η ομάδα αυτή έχει τα χαρακτηριστικά μιας ολιγαρχίας αφού ασκεί κατά κάποιο τρόπο την εξουσία στο εσωτερικό της Wikipedia αποφασίζοντας εν πολλοίς για το περιεχόμενο της.

Τα στοιχεία έδειξαν ότι από το 2004 και μετά η συμμετοχή της πλειοψηφίας αυξήθηκε στατιστικά. Όμως αυτό εξηγείται από την όλο και μεγαλύτερη δημοφιλία της εγκυκλοπαίδειας που έκανε νέους χρήστες , αυτούς που οι ερευνητές αποκαλούν «αστική τάξη » ή bourgeoisie, να συμμετάσχουν στην δημιουργία περιεχομένου. Τελικά, η νέα διάρθρωση που αναδείχτηκε από το 2004 και μετά δεν μετέβαλλε ουσιαστικά την άκρως ανισομερή δημιουργική συμμετοχή των χρηστών. Τις ίδιες περίπου διαπιστώσεις έκαναν οι συγκεκριμένοι ερευνητές και για το Del.icio.us και την πρακτική του bookmarking.

Μια παρόμοια διάρθρωση χαρακτηρίζει επίσης υπηρεσίες «κοινωνικής ιεράρχησης » της επικαιρότητας όπως το Digg. Έτσι η παρατήρηση των στατιστικών που αφορούν τους χρήστες της συγκεκριμένης υπηρεσίας δείχνει ότι οι επιλογές μια μικρής μειοψηφίας μονοπωλούν της πρώτες θέσεις. Συγκεκριμένα οι εκατό πρώτοι χρήστες του Digg έχουν προτείνει πάνω από τα μισά άρθρα που έφτασαν στη homepage και έτυχαν έτσι αυξημένης προβολής. Είκοσι μόνο χρήστες από τους πρώτους εκατό πρότειναν πάνω από το 20% των άρθρων που έφτασαν στη πρώτη σελίδα. Μια παρεμφερής κατάσταση φαίνεται και στα στατιστικά των χρηστών του ελληνικού Buzz.

Αν κοιτάξουμε τώρα το σύνολο των χρηστών του διαδικτύου, αντίθετα απ’ότι λέγεται συχνά, βρίσκουμε ότι σε διεθνές επίπεδο η παραγωγή περιεχομένου δεν αφορά παρά μια μικρή μειοψηφία της οποίας το ποσοστό κυμαίνεται μεν σε διαφορετικά ποσοστά ανάλογα με τις έρευνες αρά παραμένει πάντα χαμηλό.

Έτσι μια πρόσφατη έρευνα του Pew Institute που προσπάθησε να κατηγοριοποιήσει τους Αμερικάνους χρήστες του διαδικτύου, βρήκε ότι το ποσοστό των παραγωγών περιεχομένου δεν υπερβαίνει το 8% του πληθυσμού της χώρας. Μια άλλη έρευνα της Forrester Research στον τομέα του μάρκετινγκ έδειξε ότι μεταξύ των Αμερικάνων που καταναλώνουν αγαθά και υπηρεσίες στο διαδίκτυο, δηλαδή ενός πληθυσμού που χαρακτηρίζεται από αρκετά σημαντική εξοικείωση με το μέσο, μόνο το 13% παράγει ή δημοσιεύει περιεχόμενο όπως κείμενα, βίντεο, μουσική και φωτογραφίες.

Σε ότι αφορά την Γαλλία, σύμφωνα με τον ερευνητή Franck Rebillard που βασίστηκε σε στοιχεία του ινστιτούτου Médiamétrie, η συγκεκριμένη κατηγορία παράγωγων περιεχομένου στο διαδίκτυο δεν αντιπροσωπεύει παρά μόνο το 6% του πληθυσμού της χώρας. Το συμπέρασμα που βγαίνει από αυτά τα στοιχεία είναι ότι το διαδίκτυο και πιο συγκεκριμένα οι εφαρμογές Web 2.0 πράγματι δίνουν τη δυνατότητα σε ένα μικρό κομμάτι χρηστών να εκφραστούν παράγοντας ή διανέμοντας περιεχόμενα και πληροφορίες. Όμως, σε αντίθεση με την φιλολογία περί «τεχνολογικής επανάστασης », φαίνεται ότι αυτή η δυνατότητα δημόσιας έκφρασης περιορίζεται προς το παρόν σε μια μικρή μειοψηφία των πολιτών. Ποιοι είναι όμως αυτοί οι πολίτες;

Σύμφωνα με την έρευνα των Kim και Hamilton που αφορούσε τον κορεάτικο ιστότοπο ενημέρωσης OhMyNews, πρωτοπόρο της δημοσιογραφίας των πολιτών, η πλειοψηφία των ατόμων που συνεισφέρουν στην παραγωγή περιεχομένου χαρακτηρίζεται από κοινά κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά. Έτσι το 77 % είναι άνδρες, που ζουν στη πρωτεύουσα Σεούλ, είναι σχετικά νέοι και έχουν μεγάλη εξοικείωση με το διαδίκτυο. Ταυτόχρονα, ένα μεγάλο ποσοστό αποτελείται από άτομα που έχουν παραγωγικές ασχολίες εκτός διαδικτύου (συγγραφή, φωτογραφία κτλ.), σχετική επαγγελματική ιδιότητα (δημοσιογράφοι, εκπαιδευτικοί, φοιτητές) και πολιτικές ή άλλες δραστηριότητες που αφορούν τη δημόσια σφαίρα. Οι ίδιες ανισότητες παρατηρήθηκαν από τον Lionel Barbe σχετικά με τον γαλλικό συμμετοχικό ιστότοπο Agoravox, αλλά αφορούν και την ελληνική μπλογκοσφαίρα όπως έδειξε πρόσφατα ο Ζαφείρης Καραμπάσης.

Οι κοινωνιολογικοί παράγοντες είναι αποφασιστικοί ακόμη και σε ότι αφορά τη διάρθρωση στο εσωτερικό αυτής της «δυναμικής μειοψηφίας ». Αυτό δείχνει η συγκριτική ανάλυση των χρήσεων δύο κοινωνικών δικτύων του αποκαλούμενου Web 2.0 όπως το MySpace και το Facebook από την danah boyd. Όπως επισημαίνει ο Dominique Cardon, από τη μία οι χρήστες με σχετικά χαμηλό κοινωνικό κεφάλαιο (έφηβοι, χαμηλά οικονομικά στρώματα, φοιτητές δευτερευόντων σχολών) προτιμούν το MySpace λόγω της πιο «λαϊκής » αισθητικής του και του περισσότερο διασκεδαστικού χαρακτήρα του. Από την άλλη τα υψηλότερα οικονομικά στρώματα, οι πιο μεγάλοι σε ηλικία και οι πιο μορφωμένοι χρήστες διαλέγουν το Facebook για την κοινωνική και επαγγελματική δικτύωση τους.

Τέλος, η ανάδυση συμμετοχικών πρακτικών όπως η παραγωγή και δημοσίευση ερασιτεχνικού περιεχομένου ιδιαίτερα στο χώρο των ιστολογίων και της εναλλακτικής ενημέρωσης δεν φαίνεται να διαταράσσει την κυριαρχία των μεγάλων ΜΜΕ. Όπως αναφέρει και η τελευταία έκδοση της έρευνας The state of the news media, « The reality, increasingly, appears more complex. Looking closely, a clear case for democratization is harder to make. Even with so many new sources, more people now consume what old-media newsrooms produce, particularly from print, than before. Online, for instance, the top 10 news Web sites, drawing mostly from old brands, are more of an oligarchy, commanding a larger share of audience, than in the legacy media. The verdict on citizen media, for now, suggests limitations. And research shows blogs and public-affairs Web sites attract a smaller audience than expected and are produced by people with even more elite backgrounds than journalists ».

Στην πραγματικότητα, το φαινόμενο της συμμετοχικότητας που εξελίσσεται στο διαδίκτυο τα τελευταία χρόνια δεν αντικαθιστά επουδενή την κυρίαρχη επικοινωνιακή βιομηχανία. Το ενδιαφέρον περιορίζεται στην αλληλεπίδραση που εγκαθίσταται μεταξύ των δύο με αποτέλεσμα την εν δυνάμει επιρροή του πρώτου επί της δεύτερης. Το αν η συγκεκριμένη τάση θα μετουσιωθεί σε πραγματικές αλλαγές στην βαθιά διάρθρωση της σύγχρονης δημόσιας σφαίρας δεν εξαρτάται ούτε από την αυτόνομη εξέλιξη της τεχνολογίας, ούτε από περαστικές μόδες.

Είναι πολιτικό ζητούμενο που έχει να κάνει κατά πρώτο και κύριο λόγο με τον βαθμό εξισορρόπησης των οικονομικών, κοινωνικών, εκπαιδευτικών και τεχνολογικών ανισοτήτων. Σε αντίθετη περίπτωση, όπως αναφέρει και ο Bernard Miège, η καινοτομία στο διαδίκτυο όχι μόνο δεν θα ωθήσει στον εκδημοκρατισμό της δημόσιας σφαίρας, αλλά λόγω της πολυπλοκότητας της μπορεί να οδηγήσει σε ακόμη χειρότερο αποκλεισμό ευρέων κοινωνικών ομάδων.

Η συνέχεια εδώ:

Χτίζοντας την κριτική του Web 2.0 : συμμετοχή ή εκμετάλλευση;

7 thoughts on “Χτίζοντας την κριτική του Web 2.0 : εκδημοκρατισμός ή ολιγαρχία;

  1. Πολύ ενδιαφέρον το κείμενο. Βέβαια μη ξεχνάς οτι το ίδιο συμβαίνει σε όλα τα μέσα. Υπάρχει πάντα μια μικρή ολιγαρχία που παράγει το υλικό. Το Social Networking συντηρείται στην πραγματικότητα απο μια καινούργια ολιγαρχία αποστασιοποιημένων “μη-παραγωγών” της παλαιάς εποχής που αποφάσισαν ξαφνικά πως είναι προτιμότερο να παράγουν.

    Με εξαίρεση το FaceBook και MySpace που έχουν μαζέψει άπαντες αν κάνεις μια βόλτα στα ελληνικά blogs/twitters/frienfeeds/buzz/Sync κλπ SN sites συναντάς τα ίδια άτομα… Το ίδιο συμβαίνει και στο εξωτερικό υποθέτω (ίσως σε μικρότερο βαθμό λόγω της μεγαλύτερης διείσδυσης του web2 στη κοινωνία).

  2. Συμφωνώ κι εγώ με τις παρατηρήσεις σου. Είμαστε μακριά από τον εκδημοκρατισμό της μαζικής επικοινωνίας που ανακοινώθηκε από τους τεχνοπροφήτες του web2.0!

  3. Συμφωνώ κι εγώ με τις παρατηρήσεις σου. Είμαστε μακριά από τον εκδημοκρατισμό της μαζικής επικοινωνίας που ανακοινώθηκε από τους τεχνοπροφήτες του web2.0!

  4. Εκδημοκρατισμο της μαζικης επικοινωνιας.Ωραιο.Οταν αλλαξουν μορφη και δομη και πολιτευμα(?) οι κοινωνιες μας , τοτε ισως κατι μπορει να γινει.Αν ακουγομαι απαισιοδοξος λυπαμαι αλλα η πραγματικοτητα που ζει ο πλανητης ειναι αλλη.Πιστευω οτι χρειαζονται δραστικες αλλαγες που μονον αταν ειναι ετοιμοι οι λαοι να επιφερουν στους εαυτους τους θα γινουν αυτα τα επιτευματα πραγματικοτητα για την ανθρωποτητα.Αλλιως δυσκολα να γινει κατι τετοιο.Συν τις αλλης παντα και σε ολα τα επιπεδα και πεδια υπηρχε μια “ελιτ” που ασκουσε ελεγχο στην πολιτική , την οικονομια , στην ερευνα και στην πραγματωση των επιτευματων της.Και λογικο γιατι π.χ πυρηνικοι επιστημονες υπαρχουν λιγοι στον κοσμο , οποτε λιγοι ειναι αυτοι που μπορουν να ανταποκριθουν στα αναλογα ζητηματα.Και οσο αυτη η ελιτ λειτουργει με την νοοτροπια και την λογικη της ελευθερης αγορας τοσο απομακρυνομαστε απο αυτο που ονομαζουμε εκδημοκρατισμό της μαζικής εικοινωνιας ή ποιο απλα εκδημοκρατισμο της κοινωνιας γενικοτερα .

  5. Εκδημοκρατισμο της μαζικης επικοινωνιας.Ωραιο.Οταν αλλαξουν μορφη και δομη και πολιτευμα(?) οι κοινωνιες μας , τοτε ισως κατι μπορει να γινει.Αν ακουγομαι απαισιοδοξος λυπαμαι αλλα η πραγματικοτητα που ζει ο πλανητης ειναι αλλη.Πιστευω οτι χρειαζονται δραστικες αλλαγες που μονον αταν ειναι ετοιμοι οι λαοι να επιφερουν στους εαυτους τους θα γινουν αυτα τα επιτευματα πραγματικοτητα για την ανθρωποτητα.Αλλιως δυσκολα να γινει κατι τετοιο.Συν τις αλλης παντα και σε ολα τα επιπεδα και πεδια υπηρχε μια “ελιτ” που ασκουσε ελεγχο στην πολιτική , την οικονομια , στην ερευνα και στην πραγματωση των επιτευματων της.Και λογικο γιατι π.χ πυρηνικοι επιστημονες υπαρχουν λιγοι στον κοσμο , οποτε λιγοι ειναι αυτοι που μπορουν να ανταποκριθουν στα αναλογα ζητηματα.Και οσο αυτη η ελιτ λειτουργει με την νοοτροπια και την λογικη της ελευθερης αγορας τοσο απομακρυνομαστε απο αυτο που ονομαζουμε εκδημοκρατισμό της μαζικής εικοινωνιας ή ποιο απλα εκδημοκρατισμο της κοινωνιας γενικοτερα .

  6. Pingback: Η ανάδυση και η παγίωση του λαϊκισμού στο ελληνόφωνο διαδίκτυο » ΕΚΛΕΚΤΙΚΟ

  7. Pingback: Η ανάδυση και η παγίωση του λαϊκισμού στο ελληνόφωνο διαδίκτυο | smyrnaios.net

Leave a Reply to X-logo Cancel reply

Your email address will not be published.