Η αξία της πληροφόρησης και η ανεξάρτητη δημοσιογραφία στο διαδίκτυο

Τον τελευταίο διάστημα ένα ξεχασμένο ερώτημα επανέρχεται μεταξύ των επαγγελματιών του τύπου λόγω της οικονομικής κρίσης που μαστίζει τον τομέα : ποια είναι η αξία της πληροφόρησης και πως αυτή μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μιας επικερδούς οικονομικής δραστηριότητας;

Η αξία της πληροφόρησης μπορεί να εξετασθεί από την άποψη του κοινωνικού της ρόλου. Υπό αυτό το πρίσμα η πληροφόρηση αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ομαλή λειτουργία της αστικής δημοκρατίας. Σύμφωνα με την θεωρία της δημόσιας σφαίρας του Γερμανού φιλόσοφου Jurgen Habermas, μόνο καλά και σφαιρικά πληροφορημένοι πολίτες μπορούν να ασκήσουν ικανοποιητικά έλεγχο στην εξουσία.

Από αυτό το χαρακτηριστικό των ΜΜΕ, ως βασικό συστατικό της πολιτικής, προκύπτει και η ιδέα ότι η δημοσιογραφική δραστηριότητα είναι εκ φύσεως διαφορετική και κατ’επέκταση δεν πρέπει να υπακούει μόνο σε οικονομικά κριτήρια.

Όμως η πραγματικότητα όπως τη βιώνουμε όλοι μας καθημερινά, λίγο έχει να κάνει με αυτό το ιδεατό. Η μαζική επικοινωνία σήμερα εξαρτάται εξολοκλήρου από την αγορά ακόμα και στις υποτιθέμενες με εμπορευματοποιημένες εκφάνσεις της όπως η, τύποις, δημόσια τηλεόραση.

Φαίνεται λοιπόν ότι, εν απουσία μη εμπορευματοποιημένων δομών μαζικής ενημέρωσης, η ποιότητα αλλά και η ίδια η ύπαρξη της πληροφόρησης εξαρτάται ευθέως από την οικονομική αξία της. Πως μπορεί όμως να μετρηθεί η αξία αυτή;

Από οικονομική άποψη, η αξία μιας πληροφορίας έχει δύο σκέλη. Από τη μία την αξία χρήσης και από την άλλη η αξία παραγωγής. Το οικονομικό αντικείμενο των ΜΜΕ είναι η εξισορρόπηση αυτών των δύο και η παραγωγή υπεραξίας. Με άλλα λόγια η επικοινωνιακή βιομηχανία έχει σαν στόχο να παράγει περιεχόμενα με κόστος μικρότερο από το ποσό που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν οι καταναλωτές για να τα αποκτήσουν.

Η πληροφορία όμως και ειδικότερα η γενικού ενδιαφέροντος ενημέρωση αποτελεί εκ φύσεως ένα αγαθό εμπειρίας. Αυτό σημαίνει ότι ο αναγνώστης, για παράδειγμα, δεν γνωρίζει την πραγματική αξία μιας εφημερίδας για τον ίδιο πριν την διαβάσει. Εξ ου και ο σημαντικός ρόλος του πρωτοσέλιδου που διατίθεται δωρεάν κρεμασμένο στα περίπτερα ως “κράχτης”. Ένα μικρό κομμάτι της πληροφορίας διανέμεται δωρεάν με σκοπό να μειώσει την αβεβαιότητα του δυνάμει αγοραστή.

Μια άλλη μέθοδος που εφαρμόζεται στην αγορά των αγαθών εμπειρίας είναι η αναζήτηση επιχορηγήσεων (subsidies) από άλλους φορείς εκτός των άμεσων καταναλωτών της πληροφορίας. Παραδοσιακά, οι επιχορηγήσεις στο χώρο του τύπου προέρχονται από τη διαφήμιση και τις μικρές αγγελίες. Τα έσοδα αυτών των δραστηριοτήτων επιτρέπουν στους εκδότες να προσφέρουν τις εφημερίδες σε τιμή χαμηλότερη του κόστους παραγωγής ούτως ώστε να προσελκύσουν αγοραστές.

Τα τελευταία χρόνια όμως η διάθεση των καταναλωτών να πληρώσουν για να αποκτήσουν πρόσβαση σε γενική ενημέρωση μειώνεται σταθερά. Δεν είναι τυχαία η άνθηση του δωρεάν τύπου. Ο “θόρυβος” της περιρρέουσας πληροφορίας γίνεται όλο και πιο έντονος, κυρίως μέσα από τα ραδιοτηλεοπτικά ΜΜΕ, δίνοντας την εντύπωση στον πολίτη ότι “ενημερώνεται”. Έτσι στις μεγάλες δυτικές χώρες οι πωλήσεις των εφημερίδων βρίσκονται σε κάθετη πτώση και η ανάπτυξη του διαδικτύου γίνεται παράλληλα με την σταδιακή παρακμή του γραπτού τύπου.

Όμως η επιγραμμική δημοσιογραφία, ως οικονομική δραστηριότητα, είναι ριζικά διαφορετική από την έκδοση εφημερίδων. Το πλεονέκτημα της έγκειται στην έλλειψη του υψηλού μεταβλητού κόστους που χαρακτηρίζει τον τύπο και προέρχετα από την εκτύπωση και διανομή των φύλλων. Από την άλλη, στις σημερινές οικονομικές συνθήκες, τα έσοδα των ενημερωτικών ιστότοπων είναι ισχνά σε σχέση με αυτά των παραδοσιακών ΜΜΕ.

Ο Frédéric Filloux, εκδότης της δωρεάν εφημερίδας 20 Minutes, έκανε πρόσφατα μια ενδιαφέρουσα άσκηση επί χάρτου που δείχνει την εγγενή αδυναμία του διαδικτύου να αναδείξει κερδοφόρες επιχειρήσεις που να παράγουν πρωτότυπη και ποιοτική δημοσιογραφία, συγκρίσιμη με αυτή των πιο έγκυρων εφημερίδων. Ιδού οι υπολογισμοί του.

Μια έγκυρη εφημερίδα όπως η New York Times διαθέτει προσωπικό σύνταξης περί τα 1400 άτομα (δημοσιογράφοι, φωτογράφοι, γραμματείς συντάξεως κτλ.). Η Los Angeles Times, παρά τις πρόσφατες απολύσεις, έχει 720, η Monde 400. Ο Filloux συμπεραίνει λοιπόν ότι ένας ανεξάρτητος ιστότοπος γενική ενημέρωσης με αξιοπρεπή στάνταρντ πρέπει να διαθέτει το λιγότερο σύνταξη 100 ατόμων.

Για τις μεγάλες δυτικές αγορές αυτό αντιστοιχεί χοντρικά σε κόστος 500.000 ευρώ το μήνα. Εάν προστεθούν τα λειτουργικά έξοδα (τεχνολογική υποστήριξη, διαφήμιση και μάρκετινγκ, διαχείριση) το μηνιαίο κόστος της επιχείρισης φτάνει περίπου τα 830.000 ευρώ.

Στη συνέχεια ο Filloux αναρωτιέται με πόσους επισκέπτες το κόστος λειτουργίας ενός τέτοιου ενημερωτικού ιστότοπου θα καλυπτόταν; Για να απαντήσει στην ερώτηση θέτει δύο δεδομένα. Πρώτο, ότι οι καταναλωτές αρνούνται να πληρώσουν για διαδικτυακή ενημέρωση. Δεύτερο, ότι η πιο ρεαλιστική εκτίμηση των διαφημιστικών εσόδων ανά επισκέπτη, με τα σημερινά δεδομένα, είναι τα 0,10 ευρώ. Σε αυτή την περίπτωση ένας ανεξάρτητος δημοσιογραφικός ιστότοπος για να επιζήσει χρειάζεται το λιγότερο 8,3 εκατομμύρια επισκέπτες (unique visitors) το μήνα.


Προς το παρόν κανένας από αυτούς δεν φτάνει αυτά τα νούμερα:

– The Huffington Post: 4m UV (Nielsen) 6mUV (claimed)
– Slate.com: 3mUV
– Tech Crunch: 3.2 mUV (claimed)
The Drudge Report: 3 mUV (Nielsen)

Μόνο οι ιστότοποι μεγάλων ΜΜΕ υπερκαλύπτουν αυτή την επισκεψιμότητα και αυτό μόνο στις ΗΠΑ:

– New York Times online: 21 mUV
– USA Today : 11 mUV
– WashingtonPost.com: 9 mUV

– LeFigaro.fr: 4.2 mUV
– LeMonde.fr: 3.5mUV

Όμως οι ιστότοποι αυτοί χρησιμοποιούν την παραγωγή και τους ανθρώπινους πόρους τεράστιων μηντακών οργανισμών χωρίς να έχουν κόστος. Με άλλα λόγια, όταν το nytimes.com αντιγράφει ένα άρθρο των New York Times το κόστος παραγωγής και η δημοσιογραφική δεξιότητα αναλαμβάνονται από τους τελευταίους. Μόνο βασιζόμενος στο δημοσιογραφικό κεφάλαιο της εφημερίδας ο συγκεκριμένος ιστότοπος μπορεί να παρουσιάσει κέρδη.

Τι γίνεται όμως με την ανεξάρτητη επαγγελματική δημοσιογραφία στο διαδίκτυο που δεν στηρίζεται στα παραδοσιακά ΜΜΕ; Ακόμα κι αν μειωθούν στο μισό οι δημοσιογράφοι της σύνταξης, το κόστος παραμένει δυσβάσταχτο για να συντηρηθεί μόνο από διαφημιστικά έσοδα.

Το συμπέρασμα του Filloux είναι ότι οικονομικός πήχης είναι πολύ ψηλά και δεν ευνοεί κάτι τέτοιο. Αντίθετα τα σημερινά δεδομένα σπρώχνουν προς την αναζήτηση της μέγιστης επισκεψιμότητας με το χαμηλότερο δυνατό κόστος, οδηγώντας με μαθηματική ακρίβεια σε “πιασάρικές” πρακτικές και χαμηλής στάθμης περιεχόμενα.

Πράγματι, η οικονομική αξία της δικτυακής δημοσιογραφίας ορίζεται ως πολύ χαμηλή από την αγορά. Ενώ μια δωρεάν εφημερίδα όπως η 20 Minutes παίρνει από τους διαφημιστές περίπου 18 ευρώ το χρόνο ανά αναγνώστη, ένας επιτυχημένος ιστότοπος όπως το Slate.com παίρνει μόνο 1,2. Η αξία αυτή αντιστοιχεί κατά κάποιο τρόπο στην τιμή που είναι διατεθειμένος να πληρώσει ο μέσος αναγνώστης η οποία στο διαδίκτυο τείνει προς το μηδέν.

Μια λύση για τη χρηματοδότηση ενός ανεξάρτητου επαγγελματικού ιστότοπου θα ήταν η ανάδυση ζήτησης ποιοτικής ενημέρωσης επί πληρωμή στο διαδίκτυο. Το δοκιμάζουν ο Daniel Schneidermann και ο Edwy Plenel στη Γαλλία αλλά και ο Στέλιος Κούλογλου. Από οικονομικής άποψης το εγχείρημα φαίνεται πολύ δύσκολο έως ακατόρθωτο. Τουλάχιστον προς το παρόν.

Μια πιο ρεαλιστική λύση υπό τις παρούσες συνθήκες είναι η ενδυνάμωση της ήδη υπάρχουσας μη εμπορικής ενημέρωσης στο διαδίκτυο ως εναλλακτική πρόταση απέναντι στα κυρίαρχα ΜΜΕ. Η προσπάθεια αυτή που εξελίσσεται στα μπλογκς και σε συμμετοχικούς ιστότοπους χρειάζεται όμως περαιτέρω οργάνωση και πόρους ώστε να μετουσιωθεί σε μαζικό μέσο.

Η δημοσιογραφία των πολιτών χρειάζεται επίσης διασύνδεση με εκείνα τα παραδοσιακά ΜΜΕ που δεν είναι υποταγμένα στη λογική του εύκολου κέρδους. Το τελευταίο αποτελεί κατά τη γνώμη μου απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη της.

4 thoughts on “Η αξία της πληροφόρησης και η ανεξάρτητη δημοσιογραφία στο διαδίκτυο

  1. Νίκο

    Ενδιαφέρουσα αυτή η “άσκηση επί χάρτου”. Γενικότερα, υπάρχει ένα όλο και πιο αυξανόμενο ενδιαφέρον για την πολιτική οικονομία του διαδικτύου. Αλλά δεν είμαι σίγουρος πως αρκούν αναλύσεις τύπου cost-benefit για ερμηνεία. Το διαδίκτυο, λόγω του ότι είναι και αυτό ένα ακόμη μέσο, δεν μπορεί παρά να απαιτεί στοιχεία μακρο-στρουκτουραλιστικής ανάλυσης για την πολιτική του οικονομία. Πιο γενικά, ως κάτι επίμαχο και δυναμικό που ακόμη διαμορφώνεται ως προς τα βασικά του χαρακτηριστικά, χρήζει πολυλογικών ερμηνείων. Παρόλα αυτά, πράγματι ενδιαφέρουσα η ιδεά του Γάλλου εκδότη. Ενστάσεις για τις τελευταίες παραινέσεις – αλλά σχόλιο επ’ αυτού κάποια άλλη στιγμη.

  2. Νίκο

    Ενδιαφέρουσα αυτή η “άσκηση επί χάρτου”. Γενικότερα, υπάρχει ένα όλο και πιο αυξανόμενο ενδιαφέρον για την πολιτική οικονομία του διαδικτύου. Αλλά δεν είμαι σίγουρος πως αρκούν αναλύσεις τύπου cost-benefit για ερμηνεία. Το διαδίκτυο, λόγω του ότι είναι και αυτό ένα ακόμη μέσο, δεν μπορεί παρά να απαιτεί στοιχεία μακρο-στρουκτουραλιστικής ανάλυσης για την πολιτική του οικονομία. Πιο γενικά, ως κάτι επίμαχο και δυναμικό που ακόμη διαμορφώνεται ως προς τα βασικά του χαρακτηριστικά, χρήζει πολυλογικών ερμηνείων. Παρόλα αυτά, πράγματι ενδιαφέρουσα η ιδεά του Γάλλου εκδότη. Ενστάσεις για τις τελευταίες παραινέσεις – αλλά σχόλιο επ’ αυτού κάποια άλλη στιγμη.

  3. Αγαπητέ Ευάγγελλε,
    έχεις απόλυτο δίκιο όταν λες ότι δεν αρκούν αναλύσεις τύπου cost-benefit για την πολιτική οικονομία του διαδικτύου. Για αυτό και έκανα μια μακριά, ίσως βαρετή εισαγωγή, πάνω στην (κοινωνική) αξία της πληροφόρησης.

    Όμως παράλληλα, πολλοί είναι αυτοί που, πεφτοντας στην παγίδα του τεχνολογικού ντετερμινισμού, εξηγούν ότι στο διαδίκτυο η εναλλακτική επαγγελματική δημοσιογραφία είναι εύκολη υπόθεση.

    Κάποιοι μαλιστα καλούνται και σε επιστημονικά συνέδρια για να εξηγήσουν με ποιο “μαγικό” τρόπο το διαδίκτυο αλλάζει προς το καλύτερο την δημοσιογραφία, τα ΜΜΕ, την πολιτική, την κοινωνία κτλ.

    Όμως οι οικονομικές αντικειμενικές συνθήκες είναι πολύ πιο περίπλοκες από ότι φαίνεται σε πρώτη ανάλυση. Αυτό δείχνει και το παράδειγμα του Filloux που βέβαια είναι ένα μεταξύ πολλών.

    Προς το παρόν η πραγματικότητα είναι αμείλικτη: οι ανεξάρτητοι δημοσιογραφικοί ιστότοποι που καλύπτουν τα έξοδα τους σε παγκόσμιο επίπεδο είναι μετρημένοι στα δάκτυλα.

    Περιμένω με ενδιαφέρον τις υπόλοιπες ενστάσεις σου…

  4. Αγαπητέ Ευάγγελλε,
    έχεις απόλυτο δίκιο όταν λες ότι δεν αρκούν αναλύσεις τύπου cost-benefit για την πολιτική οικονομία του διαδικτύου. Για αυτό και έκανα μια μακριά, ίσως βαρετή εισαγωγή, πάνω στην (κοινωνική) αξία της πληροφόρησης.

    Όμως παράλληλα, πολλοί είναι αυτοί που, πεφτοντας στην παγίδα του τεχνολογικού ντετερμινισμού, εξηγούν ότι στο διαδίκτυο η εναλλακτική επαγγελματική δημοσιογραφία είναι εύκολη υπόθεση.

    Κάποιοι μαλιστα καλούνται και σε επιστημονικά συνέδρια για να εξηγήσουν με ποιο “μαγικό” τρόπο το διαδίκτυο αλλάζει προς το καλύτερο την δημοσιογραφία, τα ΜΜΕ, την πολιτική, την κοινωνία κτλ.

    Όμως οι οικονομικές αντικειμενικές συνθήκες είναι πολύ πιο περίπλοκες από ότι φαίνεται σε πρώτη ανάλυση. Αυτό δείχνει και το παράδειγμα του Filloux που βέβαια είναι ένα μεταξύ πολλών.

    Προς το παρόν η πραγματικότητα είναι αμείλικτη: οι ανεξάρτητοι δημοσιογραφικοί ιστότοποι που καλύπτουν τα έξοδα τους σε παγκόσμιο επίπεδο είναι μετρημένοι στα δάκτυλα.

    Περιμένω με ενδιαφέρον τις υπόλοιπες ενστάσεις σου…

Leave a Reply

Your email address will not be published.