Η διαδικτυακή δημοσιογραφία μεταξύ συμμετοχής, καινοτομίας και βιομηχανίας

Στο παρακάτω κείμενο εκφράζω κάποιες σκέψεις σχετικά με την θεωρητική προσέγγιση της διαδικτυακής δημοσιογραφίας. Στη συνέχεια αναφέρομαι ενδελεχώς σε ένα παράδειγμα καινοτόμου ενημερωτικού ιστότοπου που είχα την ευκαιρία να γνωρίσω από κοντά.

Η δημοσιογραφία που αναπτύσσεται στο διαδίκτυο είναι βασικά πολυδιάστατη και πολυμορφική. Εντάσσεται στο πλαίσιο ενός μετα-μέσου που αποτελεί τη βάση καθολικής κυκλοφορίας της πληροφορίας. Αυτό σημαίνει ότι όλες οι δυνατές μορφές μαζικής και διαπροσωπικής επικοινωνίας χρησιμοποιούν το ίδιο τεχνικό και κοινωνικό πλέγμα για την ανάπτυξη τους, αυτό του διαδικτύου, χωρίς όμως να ταυτίζονται μεταξύ τους.

Ως αποτέλεσμα, η κατανόηση της διαδικτυακής δημοσιογραφίας – με την έννοια της παραγωγής ειδήσεων, της δημόσιας έκφρασης πάνω σε θέματα της επικαιρότητας καθώς και του σχολιασμού κοινωνικών και πολιτικών διακυβευμάτων – δεν μπορεί να περιοριστεί σε μια μόνο διάσταση, είτε αυτή είναι η συμμετοχική είτε η επαγγελματική της φύση. Ταυτόχρονα κάθε προσπάθεια επιστημονικής προσέγγισης της επιγραμμικής δημοσιογραφίας πρέπει απαραίτητα να λαμβάνει υπόψη της τις αντικειμενικές συνθήκες μέσα στις οποίες αυτή αναπτύσσεται.

Συνεπώς, το επικοινωνιακό, τεχνολογικό και πολιτιστικό περιβάλλον μιας τέτοιας δραστηριότητας καθώς και οι ιδιαίτερες οικονομικές και κοινωνιολογικές συνθήκες που την περιβάλλουν είναι καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη της. Δεν αρκεί λοιπόν η αναφορά σε γνωστά και trendy παραδείγματα συμμετοχικών πρακτικών εξ Αμερικής για να προεξοφληθεί το μέλλον της δημοσιογραφίας στο διαδίκτυο.

Κατά δεύτερο λόγο, η τεχνική φύση του μέσου δεν παράγει απαραίτητα δημοκρατικοποιημένη και αδιαμεσολάβητη δημόσια έκφραση. Η απλοποιητική αυτή προσέγγιση παραλείπει να αναφέρει ότι η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού είναι προς το παρόν αποκλεισμένη από την παραγωγή πρωτότυπου περιεχομένου στο διαδίκτυο λόγω έλλειψης των απαραίτητων γνώσεων και δεξιοτήτων.

Από την άλλη, η πληροφόρηση μέσω διαδικτύου μόνο αδιαμεσολάβητη δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί. Φυσικά και δεν αρκεί να είναι κανείς παρόν στο διαδίκτυο για να βρει και την ανάλογη ανταπόκριση από το κοινό. Πρέπει να συνδεθεί με κοινωνικά και τεχνικά δίκτυα με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίσει επισκεψιμότητα, κάτι που επίσης απαιτεί δεξιότητα και επαφές. Σίγουρα ο διαμεσολαβητής δεν είναι πια ο αρχισυντάκτης ή ο παρουσιαστής ειδήσεων, αλλά η πληροφόρηση μέσω διαδικτύου δεν παύει να είναι αντικείμενο διαδοχικών τεχνικών και κοινωνικών διαμεσολαβήσεων : μηχανή αναζήτησης, δημοφιλής μπλόγκερ ή digg-like υπηρεσία…

Κατά τρίτο λόγο, το ότι η επιγραμμική δημοσιογραφία αναπτύσσεται σε ένα νέο σχετικά μέσο δεν σημαίνει απαραίτητα ότι αποτελεί αντίβαρο στα παραδοσιακά ΜΜΕ. Πλέον, πολλοί συμμετοχικοί ιστότοποι πληροφόρησης είτε ανήκουν είτε στηρίζονται από ισχυρούς παράγοντες της επικοινωνιακής βιομηχανίας. Για τους επικοινωνιακούς ομίλους οι συμμετοχικές υπηρεσίες αποτελούν εκκολαπτήρια της αυριανής τους αγοράς και ως εκ τούτου αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της στρατηγικής τους. Μέσω κοινωνικοοικονομικών διεργασιών ακόμη και οι πιο αλτρουιστικές μορφές της δημόσιας έκφρασης, όπως η ερασιτεχνική ενασχόληση με τα μπλογκς, μπορούν να γίνουν αντικείμενο εμπορικής ή πολιτικής εκμετάλλευσης.

Τέλος, το γνωστικό αντικείμενο της διαδικτυακής δημοσιογραφίας δεν πρέπει να προσεγγίζεται ως να ήταν αυτόνομο και ανεξάρτητο από τις υπόλοιπες πηγές πληροφόρησης, σαν η ανάδυση του να έγινε ex nihilo και η ανάπτυξη του να λαμβάνει χώρα σε κοινωνικό και οικονομικό κενό. Στην πραγματικότητα κάθε άλλο παρά αυτό συμβαίνει.

Είμαστε μάρτυρες μιας πρωτότυπης ιστορικής διάρθρωσης η οποία χαρακτηρίζεται από διαδραστικότητα και διαπερατότητα μεταξύ των κυρίαρχων ΜΜΕ, των νέων μορφών επαγγελματικής δημοσιογραφίας που αναδύονται αποκλειστικά στο διαδίκτυο και της ερασιτεχνικής μαζικής δημόσιας έκφρασης. Η κατανόηση του φαινομένου απαιτεί λοιπόν εντρύφηση των πολύπλοκων μηχανισμών που συνδέουν αλλά και συχνά αντιπαραθέτουν την ερασιτεχνική και επαγγελματική δημοσιογραφία καθώς και τις ενδιάμεσες μορφές της.

Εδώ και λίγους μήνες έχω την τύχη να συμμετέχω σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα που έχει ακριβώς σαν στόχο να κατανοήσει την πολυπλοκότητα της διαδικτυακής δημοσιογραφίας σε όλο της το εύρος και βάθος. Η βασική ιδέα είναι ότι ο πλουραλισμός της επιγραμμικής πληροφόρησης δεν αποτελεί δεδομένο που αποδεικνύεται αυτονόητα από την τεχνική υφή του μέσου. Αντίθετα, η πολυφωνία στο διαδίκτυο είναι ζητούμενο του οποίου η ακριβής αποτίμηση απαιτεί προσεκτική παρατήρηση σχετικά με το πως λειτουργούν και αλληλεπιδρούν οι διαφορετικοί φορείς της επιγραμμικής δημοσιογραφίας σε καθημερινή βάση.

Στο πλαίσιο αυτής της έρευνας, είχα την τύχη να επισκεφτώ την εβδομάδα που μας πέρασε τρεις γαλλικούς ενημερωτικούς-δημοσιογραφικούς ιστότοπους και να παρακολουθήσω ιδίοις όμμασι την λειτουργία τους. Μπόρεσα επίσης να συζητήσω επί μακρόν με τους δημιουργούς τους και τους ανθρώπους εργάζονται σε αυτούς σε καθημερινή βάση.

Οι ιστότοποι αυτοί αποτελούν τρία εντελώς διαφορετικά παραδείγματα επιγραμμικής δημοσιογραφίας. Ο πρώτος από αυτούς ανήκει στο περιοδικό Nouvel Observateur και αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση επαγγελματικού δημοσιογραφικού ιστότοπου με σημαντικά υλικά και ανθρώπινα μέσα που λειτουργεί με όρους βιομηχανίας : εξαντλητικά ωράρια, καθιστή δημοσιογραφία, χαμηλοί μισθοί, υψηλή παραγωγικότητα και ανυπαρξία πρωτότυπης πληροφόρησης. Οι συνθήκες εργασίας για τους νέους δημοσιογράφους που απαρτίζουν τη σύνταξη είναι πολύ δύσκολες και δυστυχώς φαίνεται να αποτελούν τον κανόνα σε ανάλογες περιπτώσεις.

Ο δεύτερος ιστότοπος λέγεται Bakchich και είναι μέλος της νέας γενιάς ανεξάρτητων ΜΜΕ που αναπτύσσονται στο διαδίκτυο ασκώντας ερευνητική δημοσιογραφία. Το Bakchich συνδυάζει στοιχεία ερασιτεχνισμού με επαγγελματικές μεθόδους δουλειάς και απασχολεί νέους αλλά σχετικά έμπειρους δημοσιογράφους. Η ατμόσφαιρα στο εσωτερικό της σύνταξης είναι ιδιαίτερα δημιουργική και θυμίζει έντονα την πρώιμη περίοδο της ελεύθερης ραδιοφωνίας.

Η περίπτωση του Paperblog

Τέλος, ο τρίτος ιστότοπος που επισκέφτηκα ονομάζεται Paperblog και αποτελεί ένα καινοτόμο παράδειγμα συμμετοχικής δημοσιογραφίας. Παρακάτω, θα προσπαθήσω να δώσω κάποιες σκέψεις σχετικά με αυτόν. Αν μπορέσω θα συνεχίσω και με τους άλλους δύο σε προσεχή άρθρα.

Η ιδέα στην οποία βασίζεται το Paperblog είναι αρκετά πρωτότυπη. Σύμφωνα με τον δημιουργό του, στην μπλογκοσφαίρα παράγεται κάθε μέρα ένας μεγάλος αριθμός αξιόλογων περιεχομένων που όμως συχνά δεν βρίσκουν το κοινό που τους αναλογεί. Αυτό γιατί πολλοί ιστολόγοι δεν έχουν τις γνώσεις ή το χρόνο να ασχοληθούν με την αποτελεσματική προώθηση της παραγωγής τους. Το Paperblog αναλαμβάνει το ρόλο του ενδιάμεσου μεταξύ μιας πολυποίκιλης προσφοράς πληροφοριών εκ μέρους των μπλόγκερς και μιας διάσπαρτης και συχνά εξειδικευμένης ζήτησης εκ μέρους του διαδικτυακού κοινού.

Το Paperblog λειτουργεί κατά κάποιο τρόπο ως agregator με τη διάφορα ότι εκτός των τίτλων αναπαράγει ολόκληρο το περιεχόμενο των ποστς και το οργανώνει με θεματικά κριτήρια. Έτσι η υπηρεσία εκδίδει καθημερινά μια ηλεκτρονική “εφημερίδα” αποτελούμενη αποκλειστικά από άρθρα των περίπου 5.000 εγγεγραμμένων ιστολόγων.

Η όλη διαδικασία της συλλογής είναι αυτοματοποιημένη. Σε συνεχή βάση το ρομπότ του Paperblog απορροφά το νέο περιεχόμενο που εμφανίζεται στα μπλογκς συγκεντρώνοντας έτσι μια παραγωγή περίπου 2.000 άρθρων την ημέρα. Οι πληροφορίες αυτές μέσω συγκεκριμένων θεματικών κριτηρίων και στη βάση ποιοτικών χαρακτηριστικών (ορθογραφία, μέγεθος του κειμένου, ύπαρξη εικόνων) οργανώνονται σε κατηγορίες. Η όλη διαδικασία συμπληρώνεται από ανθρώπινη επέμβαση.

Το Paperblog διαθέτει και μια “συντακτική” ομάδα αποτελούμενη από δύο νέες δημοσιογράφους οι οποίες όμως δεν παράγουν ποτέ περιεχόμενο. Δουλειά τους είναι η επιλογή και η ιεράρχηση των καλύτερων άρθρων της ημέρας και η σύνθεση του “πρωτοσέλιδου”. Αφού επιλέξουν τα άρθρα με βάση το δημοσιογραφικό τους κριτήριο στην συνέχεια επιτελούν κατά κάποιο το ρόλο του γραμματέα σύνταξης κάνοντας ελαφρές διορθώσεις, αλλάζοντας τον τίτλο ή προσθέτοντας εικόνες.

Οι δύο δημοσιογράφοι επιτηρούν επίσης τα περιεχόμενα που αναπαράγονται από το Paperblog για τυχόν νομικά προβλήματα (παραβίαση των πνευματικών δικαιωμάτων, συκοφάντηση, ρατσιστικά ή σεξιστικά σχόλια κτλ.) και λανθασμένες ή ανακριβείς πληροφορίες .

Η συνταγή παρουσιάζει αρκετή επιτυχία. Τον περασμένο Σεπτέμβριο το Paperblog βρέθηκε στη 16η θέση μεταξύ του συνόλου των γαλλικών ενημερωτικών ιστότοπων σύμφωνα με τα στοιχεία της Nielsen αφού συγκέντρωσε 1,3 εκατομμύρια unique visitors, κοινό πολύ μεγαλύτερο από τις πύλες πολλών παραδοσιακών ΜΜΕ.

Το οικονομικό μοντέλο της υπηρεσίας βασίζεται στην διαφήμιση. Προς το παρόν τα έσοδα είναι χαμηλά αφού η αναγνωρισιμότητα του ιστότοπου μεταξύ των διαφημιζομένων είναι περιορισμένη. Όμως, ταυτόχρονα το κόστος λειτουργίας είναι επίσης ασύγκριτα χαμηλότερο από αυτό ενός ιστότοπου που θα παρήγαγε συγκρίσιμη ποσότητα περιεχομένου με επαγγελματίες δημοσιογράφους.

Το προσωπικό της εταιρείας, εκτός του δημιουργού της και των δύο συντακτών, περιλαμβάνει ακόμα δύο τεχνικούς και μία γραμματέα. Το μηνιαίο κόστος της επιχείρησης είναι έτσι ιδιαίτερα χαμηλό αφού δεν ξεπερνά τις τριάντα χιλιάδες ευρώ. Ο ιδρυτής της εταιρείας θεωρεί ότι τα διαφημιστικά έσοδα δεν θα αργήσουν να εξισορροπήσουν το κόστος λειτουργίας.

Εκ πρώτης όψεως δηλαδή το συγκεκριμένο πείραμα συμμετοχικής δημοσιογραφίας φαίνεται να έχει θετικά αποτελέσματα. Όμως ταυτόχρονα η υπηρεσία εγείρει σημαντικά ερωτήματα.

Για παράδειγμα πολλοί μπλόγκερς άρχισαν να διαμαρτύρονται όταν κατάλαβαν ότι το Paperblog ναι μεν επιτρέπει στα άρθρα τους να διαβαστούν από ένα ευρύ κοινό, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι αυξάνει και τον αριθμό των επισκεπτών του ιστολόγιου τους. Έτσι, το ποσοστό των αναγνωστών που αφού διαβάσει ένα άρθρο στην υπηρεσία επισκέπτεται και το αντίστοιχο ιστολόγιο δεν ξεπερνά το 10%.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, μια αναζήτηση που αφορά ένα συγκεκριμένο άρθρο στο Google προτείνει στα πρώτα αποτελέσματα τη σελίδα του Paperblog ενώ το ιστολόγιο που το δημοσίευσε πρώτο αναφέρεται πολύ αργότερα. Αυτό συμβαίνει λόγω της τεχνολογίας duplicate detection της μηχανής αναζήτησης.

Όταν το Google συναντήσει δύο παρόμοια κείμενα, για να ιεραρχήσει τη παρουσία τους στα αποτελέσματα μιας αναζήτησης εξετάζει κυρίως το PageRank της κάθε σελίδας. Ο αλγόριθμος επιβραβεύει την πιο δημοφιλή από τις δύο. Έτσι, στην περίπτωση του Paperblog, οι αναγνώστες οδηγούνται κατά προτίμηση στην αναδημοσίευση παρά στο πρωτότυπο.

Πολλοί μπλόγκερς θεώρησαν ότι η λειτουργία του Paperblog δεν αποτελεί παρά μια εξελιγμένη μορφή crowdsourcing με μηδενικό κόστος. Σύμφωνα με τον συλλογισμό, η εταιρεία εκμεταλλεύεται την ανιδιοτελή εργασία χιλιάδων πολιτών για να συγκεντρώσει διαφημιστικά έσοδα. Έτσι συντελεί στην εμπορευματοποίηση της μπλογκοσφαίρας.

Οι υποψίες αυτές συντηρούνται από τους όρους χρήσεις οι οποίοι αναφέρουν ότι οι ιστολόγοι που εγγράφονται στο Paperblog εκχωρούν την πνευματική ιδιοκτησία των άρθρων τους στην εταιρεία. Αυτό σημαίνει ότι η τελευταία μπορεί να ασκήσει εμπορική εκμετάλλευση των περιεχομένων όπως εκείνη αποφασίσει και σε οποιαδήποτε μορφή για μακρά περίοδο.

Η ειρωνεία του συγκεκριμένου όρου είναι ότι το Paperblog επικαλείται την νομοθεσία περί πνευματικής ιδιοκτησίας ενώ το ίδιο την παραβιάζει συχνά αφού αναπαράγει στο ακέραιο και με αυτοματοποιημένο τρόπο περιεχόμενα που προέρχονται από ιστολόγια τα οποία χρησιμοποιούν στα άρθρα τους εικόνες, μουσικές ή ακόμη και κείμενα που δεν τους ανήκουν.

Όλα αυτά εμφανίζονται αυτούσια στις σελίδες του Paperblog. Για να δικαιολογήσει αυτό το οξύμωρο ο δημιουργός τη υπηρεσίας επικαλείται την νομοθεσία περί πάροχου τεχνικών υπηρεσιών, που είναι αρκετά διαφορετική από αυτή που αφορά τους εκδότες, και στην οποία έχω αναφερθεί παλαιότερα.

Συμπερασματικά η φύση του Paperblog είναι διφορούμενη. Από τη μία όντως επιτρέπει σε αξιόλογα άρθρα ιστολόγων να φτάσουν στο ευρύ κοινό. Από αυτή την άποψη συντελεί στον εμπλουτισμό της διαθέσιμης πληροφόρησης για το ευρύ κοινό. Από την άλλη όμως η υπηρεσία εκμεταλλεύεται τη δωρεάν εργασία για το δικό της οικονομικό όφελος χρησιμοποιόντας μάλιστα αμφισβητούμενες μεθόδους.

Το τελευταίο διάστημα η επιτυχία του Paperblog τράβηξε την προσοχή αρκετών συγκροτημάτων τύπου. Ο ιδρυτής του συζητάει αυτήν την περίοδο την εξαγορά της υπηρεσίας. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε την πλήρη ένταξη του στην οικονομία της μαζικής επικοινωνίας.

Leave a Reply

Your email address will not be published.