Google Books, η βιβλιοθήκη της Βαβέλ

“Η Βιβλιοθήκη δεν είναι ατέρμονη, αλλά κυκλική. Αν λοιπόν βρισκόταν κάποιος αιώνιος ταξιδευτής που θα μπορούσε να τη γυρίσει ολόκληρη, μετά από αιώνες οδοιπορίας μέσα σ’ αυτήν θα ανακάλυπτε πως τα ίδια βιβλία επαναλαμβάνονται συνέχεια με την ίδια αταξία (που αφού επαναλαμβάνεται ακατάπαυστα θα μπορούσε να συνθέσει αυτή η ίδια μια τάξη πραγμάτων). Αυτή η χαριτωμένη ελπίδα μου είναι το μόνο πράγμα που φωτίζει τη μοναξιά μου”.
Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Η Βιβλιοθήκη της Βαβέλ, 1941

Ο Μπόρχες στην ιστορία με τον τίτλο “Η βιβλιοθήκη της Βαβέλ” περιγράφει την ουτοπία μιας φανταστικής βιβλιοθήκης που περιέχει όλα τα βιβλία, αυτά που υπάρχουν και αυτά που πρόκειται να γραφτούν.

Ο ήρωας της ιστορίας περιπλανάται στη αχανή βιβλιοθήκη ψάχνοντας φράσεις με νόημα μέσα στους άπειρους τόμους που περιέχουν όλους τους πιθανούς συνδυασμούς λέξεων χωρίς να τα καταφέρνει.

Παραδόξως, αυτοί που έρχονται τώρα να σώσουν τον ήρωα του Μπόρχες δεν έχουν μάλλον ποτέ διαβάσει την ιστορία του. Είναι ο Larry Page και ο Sergey Brin, συνιδρυτές της Google. Ο σκοπός του πρότζεκτ Google Books είναι να ψηφιοποιήσει όλα τα βιβλία που έχει παράγει η ανθρωπότητα στην ιστορία της. Προς το παρόν η υπηρεσία διαθέτει πάνω από δέκα εκατομμύρια βιβλία και συνεχίζει με αμείωτη ένταση την να μεγαλώνει τη συλλογή της. Πλέον μπορεί κανείς να βρει την Ιλιάδα του Ομήρου στα αρχαία ελληνικά σε έκδοση του 1833 και να την κατεβάσει σε μορφή pdf.

Η Google έχει συνάψει συμφωνίες με χιλιάδες βιβλιοθήκες στον πλανήτη, όπως η βιβλιοθήκη του αμερικάνικου Κογκρέσου, για την ψηφιοποίηση των συλλογών τους. Με το τεχνολογικό προβάδισμα και τα τεράστια οικονομικά μέσα που διαθέτει, η Google προσφέρει εξαιρετικά χαμηλό κόστος ψηφιοποίησης, τεχνική υποστήριξη υψηλής ποιότητας και βέβαια ένα τεράστιο κοινό που χρησιμοποιεί της υπηρεσίες της.

Πρόσφατα ο Sergey Brin έγραψε ένα άρθρο στην New York Times με τίτλο “A Library to Last Forever”. Στο κείμενο ο, δισεκατομμυριούχος πλέον, συνιδρυτής της Google επιχειρηματολογεί υπέρ του εγχειρήματος Google Books και απαντάει στην κριτική που του ασκείται.

Τα βασικά του επιχειρήματα είναι ότι η ψηφιοποίηση των βιβλίων μπορεί να τα σώσει από την καταστροφή (σε αυτό επικαλείται μέχρι και την καταστροφή της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας). Και επίσης ότι μια υπηρεσία όπως το Google Books προσφέρει πρόσβαση σε βιβλία που το ευρύ κοινό δεν θα διάβαζε ποτέ λόγω φυσικών περιορισμών όπως η απόσταση, ο μικρός αριθμός αντιτύπων, ο χρόνος που απαιτεί μια αναζήτηση σπάνιων τόμων κτλ.

Η τακτική του Brin είναι βέβαια να υιοθετεί επιχειρήματα που δεν αφορούν ειδικά το Google Books αλλά γενικά το θέμα της ψηφιοποίησης στα οποία δεν μπορεί κανείς παρά να συμφωνήσει. Άλλα όμως είναι τα προβληματικά σημεία του Google Books.

Η κριτική δεν αφορά γενικά την ψηφιοποίηση αλλά τους όρους της συμφωνίας της Google με τους Αμερικάνους εκδότες, γνωστής και ως Google Books Settlement. Η συμφωνία αυτή είναι το αποτέλεσμα της δικαστικής διαμάχης μεταξύ της Google και των οργανώσεων Association of American Publishers (AAP) και Authors Guild. Προβλέπει τον διαμοιρασμό των κερδών της πώλησης βιβλίων μέσω του Google Books στις ΗΠΑ, 37% για την Google και 63% για τους έχοντες τα πνευματικά δικαιώματα.

Η συμφωνία προβλέπει μάλιστα και μια διαδικασία για την δημιουργία μιας λίστας κατόχων πνευματικών δικαιωμάτων, το Books Rights Registry. Οι κάτοχοι δικαιωμάτων σε βιβλία καλούνται να εκδηλώσουν ενδιαφέρον στην εξής ιστοσελίδα. Εκεί δηλώνουν εάν θέλουν τα βιβλία τους να μπουν στο Google Books και με ποιους όρους. Οι κάτοχοι δικαιωμάτων που θα συμφωνήσουν θα πάρουν και τα αντίστοιχα χρήματα από τη Google.

Τα βιβλία, για τα οποία δεν θα υπάρξει καμία εκδήλωση ενδιαφέροντος, θα θεωρηθούν “ορφανά έργα”. Τα ορφανά έργα είναι τα βιβλία που έχουν εξαντληθεί από το εμπόριο, υπάρχουν μόνο σε συλλογές και βιβλιοθήκες, καλύπτονται από το copyright αλλά κανείς δεν γνωρίζει ποιος είναι ο πραγματικός ιδιοκτήτης του. Σύμφωνα με τους όρους της συμφωνίας η Google θα διαθέτει πλέον το δικαίωμα να τα ψηφιοποιήσει και να τα διαθέσει χωρίς περιορισμούς.

Οι αντιδράσεις στη συμφωνία ήταν πολλές είτε από ανταγωνιστές της Google, είτε από εκδότες που δεν εκπροσωπούνται από την AAP και την Authors Guild, όπως οι Ευρωπαίοι, είτε από οργανώσεις και απλούς πολίτες. Έτσι το αμερικάνικο υπουργείο Δικαιοσύνης πάγωσε τη διαδικασίας επικύρωσης της συμφωνίας που πλέον βρίσκεται στο αέρα.

Οι κριτικές είναι διαφορετικές σε σχέση με το από που προέρχονται. Οι ανταγωνιστές της Google (Microsoft, Yahoo, Amazon κτλ.), μέσω της Open Book Alliance, διαμαρτύρονται ενάντια στην εγκαθίδρυση ενός μονοπωλίου στην ψηφιοποίηση και διανομή των βιβλίων. Το βασικό κίνητρο τους είναι το οικονομικό τους συμφέρον.

Οι οργανώσεις των Ευρωπαίων βιβλιοθηκάριων από την πλευρά τους θέτουν το θέμα από την άποψη του δημοσίου συμφέροντος. Παρότι αναγνωρίζουν το ενδιαφέρον του εγχειρήματος, υποστηρίζουν ότι η εναπόθεση της παγκόσμιας γνώσης στα χέρια μιας ιδιωτικής εταιρείας αμερικανικών συμφερόντων, χωρίς τον απαραίτητο έλεγχο, υποθάλπει κινδύνους για την ελευθερία της έκφρασης, της έρευνας και της πολιτισμικής ποικιλότητας.

Άλλοι, όπως James Grimmelman, καθηγητής της New York Law School, υποστηρίζουν ότι η συμφωνία για το Google Books περιέχει κινδύνους για την ιδιωτικότητα αφού επιτρέπει στη Google να συγκεντρώσει πληροφορίες σχετικά με το τι διαβάζει ο καθένας από εμάς. Μια τέτοια εξέλιξη, σε συνδυασμό με άλλες, κάνει δυνητικά δυνατή την ανάδυση μιας οργουελιανής κοινωνίας.

Σε τελική ανάλυση το κεντρικό θέμα που αναδεικνύει η ιστορία του Google Books, είναι η θέση και ο ρόλος στην κοινωνία ενός αγαθού όπως είναι η γνώση. Το αγαθό αυτό ανήκει σε όλους, τόσο στους αναγνώστες όσο και στους συγγραφείς και εκδότες. Με άλλα λόγια η βιβλιοθήκη της Βαβέλ δεν είναι ιδιωτική ιδιοκτησία αλλά δημόσιο αγαθό.

Δεν είναι θεμιτό η πνευματική ιδιοκτησία να περιορίζει την πρόσβαση των πολιτών στον πολιτισμό. Από την άλλη όμως, με πρόφαση τον εκδημοκρατισμό της γνώσης και την αδυναμία του κοινωνικού συνόλου να την πραγματοποιήσει με δικά του μέσα, λόγου χάρη μέσω των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, δεν πρέπει η αποστολή αυτή να διατεθεί ως λευκή επιταγή σε ένα μονοπώλιο ιδιωτικών συμφερόντων.

Το ποστ αυτό εμπνέυστηκε από αντίστοιχο άρθρο του Olivier Ertzscheid
Άλλες πηγές :
– Ρεζουμέ του Google Books Settlement (pdf)
– Σχετική βιβλιογραφία
Σχετικό άρθρο της The New York Review of Books που αναδημοσιεύτηκε από τη Monde Diplomatique και μεταφράστηκε από την Βάλια Καϊμάκη στα ελληνικά.

6 thoughts on “Google Books, η βιβλιοθήκη της Βαβέλ

  1. πολύ ενδιαφέρον κείμενο. Παρα πολύ ενδιαφέρον θα έλεγα. Αν με ρωτήσεις θα σου πω, ότι ο πιο μεγάλος κίνδυνος είναι η αλλαγή των κειμένων των βιβλίων. Τι είναι αυτό που θα τους εμποδίσει να γράψουν ότι ο Ομηρος ήταν ένας Αμερικανός, ο Τζακ Λοντον ρώσος του παραπετάσματος ή ο Ομπάμα έσωσε την Ευρώπη απο επίθεση της Κίνας γι αυτο και τιμηθηκε με το Νόμπελ;

  2. Αγαπητή ange-ta,
    σέβομαι την άποψη σου, αλλά δεν συμφωνώ σε τέτοια συνμωσιολογικά σενάρια. Το πρόβλημα δεν είναι η παραχάραξη του περιεχομένου των βιβλίων, δεν βλέπω ποιο θα ήταν το συμφέρον της Γκούγκλ για κάτι τέτοιο, αλλά ο έλεγχος της γνώσης στην εποχή της πληροφορίας από μονοπωλια.

  3. Αγαπητέ Νίκο, ενδιαφέρον και το θέμα και οι πλευρές που παρουσιάζεις, αλλά παρακαλώ, εάν γίνεται, λίγο μεγαλύτερο γράμμα στις αναρτήσεις, διότι παρόλο που φορούσα τα γυαλιά της πρεσβυωπίας δυσκολεύτηκα να το διαβάσω και θέλω να σε διαβάζω 🙂
    και ας μην έχω αφήσει πάλι σχόλιο.

  4. Π.χ. το μέγεθος του γράμματος στα σχόλια και στο τέλος του ποστ είναι εύκολοδιάβαστο.

  5. δίκιο έχεις.
    πήρα φόρα. Βρήκα και βιβλία στην εν λόγω βιβλιοθήκη και πολύ τα χάρηκα. Κάποια όμως είναι με την περίεργη γερμανική γραφη και δεν μπορώ να τα διαβάσω.

Leave a Reply to Νίκος Σμυρναίος Cancel reply

Your email address will not be published.