Όλο και περισσότεροι αναφέρονται στη νέα γενιά διαδικτυακών υπηρεσιών υπό τη γενική ονομασία Web 2.0. Τι είναι όμως το Web 2.0; Αποτελεί πραγματικά μια επαναστατική καινοτομία ή απλώς ένα νέο marketing concept;Το «label» Web 2.0 πρωτολανσαρίστηκε σε μια σειρά ημερίδων εργασίας που οργανώθηκαν στις ΗΠΑ από την εταιρεία MediaLive International και στις οποίες συμμετείχαν μεταξύ άλλων οι Tim O’Reilly και Dale Dougherty. Η βασική ιδέα αυτών των συγκεντρώσεων ήταν να αναλυθούν οι λόγοι της χρηματιστηριακής κατάρρευσης της «νέας οικονομίας» το 2001 και κυρίως να εξεταστούν τα κοινά χαρακτηριστικά των εταιρειών που επέζησαν και οι λόγοι της επιτυχίας τους. Πολύ γρήγορα ο όρος Web 2.0 άρχισε να χρησιμοποιείτε ευρύτατα και για οτιδήποτε νέο εμφανιζόταν στο διαδίκτυο. Σε μία επανάληψη της περιόδου 1999-2001 – σε μικρότερη βέβαια κλίμακα –όπου οι επενδυτές υπέγραφαν ασύστολα επιταγές σε οποιαδήποτε εταιρεία εμφάνιζε το χαρακτηριστικό .com στο όνομα της, το Web 2.0 έγινε σήμερα το νέο σύνθημα όλων των start up του ίντερνετ που ψάχνουν απεγνωσμένα χρηματοδότες. Υπό αυτή την έννοια ο όρος δεν είναι παρά ένα ακόμη αγοραίο τέχνασμα που προσπαθεί να αξιοποιήσει οικονομικά μια μόδα από αυτές που διαδίδονται ταχύτατα στο δίκτυο κάθε λίγο.
Όμως, μια πιο προσεκτική ανάλυση του θέματος μας δείχνει ότι πίσω από αυτόν τον θόρυβο κρύβεται όντως μια πολύ σημαντική μετάλλαξη της κοινωνικό-οικονομικής φύσης του τομέα της μαζικής επικοινωνίας. Η μετάλλαξη αυτή αποτελεί μία σταδιακή εξισορρόπηση της συσχέτισης δυνάμεων μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, μέσω της χρήσης του διαδικτύου, στο κομμάτι αυτό του παραγωγικού συστήματος που αφορά τις άϋλες υπηρεσίες.
Το διαδίκτυο αποτελεί ιδανικό πεδίο για την ανάπτυξη καινοτόμων υπηρεσιών και προϊόντων η ύπαρξη των οποίων αποτελεί και προϋπόθεση sine qua non της ομαλής λειτουργίας του μεταβιομηχανικού καπιταλισμού. Λόγω της τεχνικής του φύσης ο ανταγωνισμός μεταξύ προσφερόμενων υπηρεσιών που λαμβάνει χώρα στο ίντερνετ πλησιάζει το ιδεατό – ή τη φαντασίωση – της «τέλειας αγοράς» που βρίσκεται στη βάση της φιλελεύθερης οικονομικής σκέψης. Αυτό γιατί η απελευθέρωση των χρηστών από το εμπόδιο του φυσικού χώρου και χρόνου σε συνδυασμό με τον αμφίδρομο και εύπλαστο χαρακτήρα του μέσου τους δίνει την δυνατότητα να αποδυθούν τον ρόλο του παθητικού καταναλωτή και να πάρουν την πρωτοβουλία επηρεάζοντας άμεσα ή δημιουργώντας οι ίδιοι τις υπηρεσίες που επιθυμούν να καταναλώσουν.
Η εξέλιξη αυτή αποτέλεσε σε πρώτη φάση παράγοντα αποσταθεροποίησης των παραδοσιακών βιομηχανιών που θέλησαν να «αποικήσουν» το διαδίκτυο. Στον υλικό κόσμο η προσφορά καθορίζει σε μεγάλο ποσοστό τους κανόνες της οικονομικής σχέσης που διατηρεί με τη ζήτηση, εν μέρει λόγω της πληροφοριακής ασυμμετρίας που χαρακτηρίζει τη σχέση αυτή. Με άλλα λόγια οι παροχείς προϊόντων και υπηρεσιών (παραγωγοί και διανομείς) γνωρίζουν πολύ καλά όλες τις παραμέτρους μιας συγκεκριμένης αγοράς –όπως το κόστος παραγωγής, τις τιμές των ανταγωνιστών, τα ακριβή χαρακτηριστικά των προσφορών– και χρησιμοποιούν την γνώση αυτή για να προσαρμόσουν ολόκληρη την οργάνωση τους στην εξυπηρέτηση του βασικού τους στόχου που είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους. Από την άλλη πλευρά οι καταναλωτές, δρώντας κυρίως ως μεμονωμένοι οικονομικοί παράγοντες, αδυνατούν να συνδυάσουν την πληροφόρηση που συσσωρεύουν με τρόπο ατομικό και να την χρησιμοποιήσουν έτσι ώστε να εξυπηρετήσουν το κοινό τους συμφέρον, όπως το ορίζει η οικονομική θεωρία, δηλαδή την ικανοποίηση των αναγκών τους με τον καλύτερο τρόπο και με το χαμηλότερο δυνατό κόστος.
Η ηγεμονική αυτή θέση της προσφοράς στον παραδοσιακό βιομηχανικό καπιταλισμό ενδυναμώνετε ακόμη περισσότερο από την μαζική διαφήμιση η οποία έχει ως πρωταρχικό στόχο την καθοδήγηση της ζήτησης προς προϊόντα και υπηρεσίες που εξυπηρετούν σε μέγιστο βαθμό τα συμφέροντα της πρώτης. Ακόμη και το μάρκετινγκ, του οποίου ο παραδοσιακός ρόλος είναι η κατανόηση των κινήτρων και επιθυμιών των καταναλωτών, δεν αποτελεί τόσο εργαλείο προσαρμογής της προσφοράς σε μια υποτιθέμενη ανεξάρτητα διαμορφούμενη ζήτηση αλλά περισσότερο μέσο μέτρησης της διαφημιστικής αποτελεσματικότητας. Ο βασικός στόχος του μάρκετινγκ δηλαδή είναι η εκτίμηση του βαθμού κατά τον οποίο η διαφήμιση εξυπηρετεί τη χειραγώγηση της ζήτησης.
Αντίθετα, το διαδίκτυο αποτελεί ένα τεχνικό μέσο που διευκολύνει την συσσώρευση και αξιοποίηση αυτού που μπορούμε να αποκαλέσουμε συλλογική νοημοσύνη, δηλαδή το σύνολο των εμπειριών, κρίσεων, προτάσεων και δημιουργιών όλων των συμμετεχόντων σε μια ομαδική προσπάθεια. Ως αποτέλεσμα αυτού του χαρακτηριστικού οι σημαντικότερες καινοτομίες του διαδικτύου τα τελευταία χρόνια δεν είναι το προϊόν των παραδοσιακών «δεινόσαυρων» της βιομηχανίας της επικοινωνίας αλλά είτε μικρών και ευέλικτων εταιρειών που βάσισαν σε μεγάλο βαθμό την ανάπτυξη τους στην αξιοποίηση της συλλογικής νοημοσύνης είτε ανεξαρτήτων κοινοτήτων χρηστών που δημιούργησαν υπηρεσίες και εργαλεία εκτός ή και ακόμα εναντίον κάθε εμπορικής εκμετάλλευσης.
Στο επόμενο post θα αναφερθώ σε συγκεκριμένα παραδείγματα και θα προσπαθήσω να αναλύσω τα κοινά χαρακτηριστικά τους…