Ποιες είναι οι νέες τάσεις στο χώρο του Τύπου και πως επιδρούν στον πλουραλισμό της πληροφόρησης; Αυτά είναι τα δύο ερωτήματα στα οποία προσπάθησε να απαντήσει ένα ερευνητικό πρόγραμμα στο οποίο συμμετείχα[1].

Τα βασικά θεωρητικά σημεία θα τα βρείτε λίγο παρακάτω και τα πρώτα ευρήματα εδώ.

Πέρασμα στο διαδίκτυο και αύξηση της παραγωγικότητας

Τα τελευταία χρόνια οι επιστημονικές έρευνες που καταπιάνονται με το χώρο της δημοσιογραφίας καταδεικνύουν μια τάση επιδείνωσης των συνθηκών εργασίας στο χώρο αλλά και σταδιακής μετάλλαξης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. Η πρώτη τάση έχει να κάνει με την αύξηση του αριθμού των δημοσιογράφων που εργάζονται μέσα σε επισφαλείς συνθήκες χωρίς συμβόλαιο αορίστου χρόνου και τις περισσότερες φορές με δελτίο παροχής υπηρεσιών, ενώ στην ουσία δουλεύουν αποκλειστικά για ένα ΜΜΕ.

Είναι οι γνωστοί « μπλοκάκηδες », στους οποίους αναφέρεται ο Μανώλης Ανδριωτάκης, στην πλειοψηφία τους νέοι δημοσιογράφοι εν αναμονή μονιμοποίησης. Εξ ορισμού αυτή η κατάσταση αβεβαιότητας έχει αρνητικές συνέπειες ως προς την ποιότητα της ασκούμενης δημοσιογραφίας όπως έχουν δείξει και οι σχετικές έρευνες στην Ευρώπη (Accardo, 1998) αλλά και στην Ελλάδα.

Η δεύτερη τάση είναι η γενικότερη αύξηση της « καθιστής » δημοσιογραφίας (desk) εις βάρος του παραδοσιακού ρεπορτάζ (Neveu, 2001). Η πρώτη συνιστάται στην ανακύκλωση υπαρχόντων πληροφοριών (ειδησεογραφικά πρακτορεία, άλλα ΜΜΕ) ενώ το δεύτερο αποτελεί το ιδεατό της μαχόμενης δημοσιογραφίας που γίνεται στο « δρόμο », σε άμεση επαφή με τις πηγές και τους εμπλεκόμενους φορείς μιας υπόθεσης, παράγοντας πρωτότυπα θέματα.

Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας μας, οι κυριότεροι λόγοι που ωθούν προς αυτή την κατεύθυνση είναι τρεις: πρώτο, η διαρκής αναζήτηση μεθόδων αύξησης της παραγωγικότητας των δημοσιογράφων· δεύτερο, η εντατικοποίηση των δημόσιων σχέσεων εκ μέρους των επιχειρήσεων και οργανισμών που αποσκοπούν στο να προσφέρουν στους δημοσιογράφους « μασημένο φαγητό » ούτως ώστε να κατευθύνουν την κάλυψη των γεγονότων που τους αφορούν· τρίτο, η εμφάνιση του διαδικτύου και η χρησιμοποίηση του ως μέσου εύκολης επικοινωνίας και έρευνας που καθιστά το παραδοσιακό ρεπορτάζ « περιττό ».

Οι παρατηρήσεις μας όσον αφορά το πέρασμα του Τύπου στο διαδίκτυο δείχνουν ότι οι παραπάνω τάσεις ισχυροποιούνται στο εσωτερικό των ηλεκτρονικών συντάξεων. Για τη δημιουργία των ιστότοπων τους τα εκδοτικά συγκροτήματα προχώρησαν στην πρόσληψη νεαρών δημοσιογράφων με σαφέστατα όμως χειρότερους όρους από αυτούς που ορίζουν τις εργασιακές σχέσεις των συναδέλφων τους των παραδοσιακών εντύπων. Κι αυτό σε ότι αφορά τις συνθήκες εργασίες, τους όρους συμβολαίου και την πίεση της ιεραρχίας για άυξηση της παραγωγικότητας.

Παράλληλα, η καθημερινή δουλειά των νέων αυτών δημοσιογράφων συνιστάται πιο συχνά στην ανακύκλωση υπάρχοντος περιεχομένου, είτε από τα έντυπα της ίδιας εταιρείας είτε από άλλες πηγές, με ένα σημαντικό μέρος του χρόνου τους να αφιερώνεται σε τεχνικές εργασίες και καθήκοντα γραμματέα σύνταξης όπως σελιδοθέτηση, ανασυγγραφή άρθρων, αλλαγή τίτλων και υπότιτλων, πρόσθεση φωτογραφιών κτλ.

Η παραγωγή πρωτότυπων πληροφοριών και ρεπορτάζ είναι σχετικά σπάνια και περιορίζεται συνήθως σε θέματα τα οποία σχετίζονται ευθέως με το διαδίκτυο και τις νέες τεχνολογίες. Γενικά το πέρασμα του Τύπου και της επαγγελματικής δημοσιογραφίας στο διαδίκτυο δεν φαίνεται να καταλήγει στην ενίσχυση της πολυφωνίας των ειδήσεων. Αυτή προέρχεται περισσότερο από ερασιτεχνικές πηγές όπως τα μπλογκς και οι ιστότοποι εναλλακτικής πληροφόρησης.

Διακυβεύματα της διανομής ειδήσεων στο διαδίκτυο για τον Τύπο

Η έρευνα που κάναμε κατέδειξε ότι μετά από μια περίοδο δισταγμών και παλινδρομήσεων τα γαλλικά εκδοτικά συγκροτήματα του δείγματος πέρασαν σε ένα επόμενο στάδιο « κατανόησης » του διαδικτύου και των τρόπων διανομής της πληροφορίας σε αυτό. Για παράδειγμα η στρατηγική ανάπτυξης των μεγαλύτερων εφημερίδων και περιοδικών στο ίντερνετ περιλαμβάνει ένα σημαντικό κομμάτι που αφορά ειδικά τις μηχανές αναζήτησης, με πρώτο και καλύτερο το κυρίαρχο Google.

Όχι μόνο οι μέθοδοι εκμετάλλευσης των μηχανών αναζήτησης είναι σημαντικές και θα γίνουν ακόμη σημαντικότερες στο μέλλον για την προσέλκυση του αναγνωστικού κοινού, αλλά απαιτούν μια συγκεκριμένη τεχνογνωσία την οποία πολλές φορές οι παράγοντες του Τύπου δεν διαθέτουν. Για παράδειγμα ο ημερήσιος Τύπος δεν έχει τις ίδιες απαιτήσεις με τον περιοδικό ως προς την καλύτερη δυνατή εκμετάλλευση των μηχανών αναζήτησης. Ο ημερήσιος Τύπος χρησιμοποιεί υπηρεσίες όπως το Google News, το MSN Newsbot και Wikio των οποίων οι αλγόριθμοι είναι ειδικευμένοι στην καθημερινή επικαιρότητα που μεταβάλλεται συνεχώς.

Χωρίς να μπούμε σε λεπτομέρειες, μπορούμε να πούμε ότι η προσέλκυση αναγνωστών εκ μέρους των ιστότοπων πληροφόρησης εξαρτάται άμεσα από την θέση που τα άρθρα τους καταλαμβάνουν στην πρώτη σελίδα των προαναφερόμενων υπηρεσιών, η οποία με τη σειρά της εξαρτάται από παράγοντες όπως η φρεσκάδα των ειδήσεων και η συνεχής ροή πληροφοριών σε μεγάλη γκάμα θεμάτων (για πιο λεπτομερή ανάλυση του θέματος στα γαλλικά κοιτάξτε εδώ κι εδώ).

Από την άλλη, το μέγεθος του κοινού του περιοδικού Τύπου στο διαδίκτυο εξαρτάται από τη θέση που οι σελίδες του καταλαμβάνουν στις απαντήσεις των κλασσικών μηχανών αναζήτησης. Στην περίπτωση αυτή, κάποια σημαντικά κριτήρια είναι η κατοχή εκ μέρους του εκδότη ενός πλούσιου περιεχομένου online πάνω στα θέματα στα οποία το περιοδικό ειδικεύεται (γυναίκα, μόδα, κουζίνα, αυτοκίνητο, πληροφορική κτλ), η δημιουργία κοινοτήτων αναγνωστών μέσα από τσατ και φόρουμ, η διάθεση πρακτικών πληροφοριών (υγεία, επενδύσεις) και η συνεργασία με άλλους φορείς και οργανώσεις που ασχολούνται με το αντικείμενο στο διαδίκτυο με στόχο τη δημιουργία ενός πυκνού πλέγματος συνδέσμων γύρω από τον ιστότοπο του περιοδικού.

Και στις δύο περιπτώσεις χρειάζεται μια ειδικευμένη δουλειά πάνω στη χρησιμοποίηση λέξεων-κλειδιών και συνδέσμων. Η τεχνογνωσία αυτή αποκτήθηκε σταδιακά είτε μέσω της πρόσληψης συμβούλων και δημοσιογράφων με εμπειρία στο διαδίκτυο αλλά κει μέσω εξαγοράς ειδικευμένων εταιρειών.

Η συνέχεια σε λίγο…