Μετρώντας τον πληθωρισμό και τα πλαίσια της διαδικτυακής ενημέρωσης

Πρόσφατα συμμετείχα στο τρίτο International Conference on Media and Communication που έλαβε χώρα στο Πόρτο. Εκεί παρουσίασα μια έρευνα με τίτλο: War on the Web. The various frames of Libya’s conflict in French online news (εδώ μπορείτε να κατεβάσετε το κείμενο).

Η παρουσίαση αυτή είναι μέρος του ερευνητικού προγράμματος IPRI. Το κεντρικό ερώτημα της έρευνας είναι το κατά πόσο η διαδικτυακή δημοσιογραφία ευνοεί πραγματικά την πλουραλιστική ενημέρωση ή, αντίθετα, τείνει να αναπαράγει την κυρίαρχη ατζέντα θεμάτων σε μαζική κλίμακα.

Το ερώτημα εκ πρώτης όψεως φαίνεται ρητορικό, τόσο είναι βαθιά ριζωμένη η αντίληψη ότι το διαδίκτυο, εκ φύσεως, ενθαρρύνει την ποικιλομορφία των πληροφοριών και των πολιτιστικών έργων που διατίθενται στο ευρύ κοινό.

Στην πραγματικότητα τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα σε ότι αφορά την δημοσιογραφία. Τα στοιχεία της έρευνας μας δείχνουν ότι η διαδικτυακή πληροφόρηση στο σύνολο της όντως χαρακτηρίζεται από υψηλή ποικιλομορφία και πρωτοτυπία σε ότι αφορά το φάσμα των περιεχομένων που διατίθενται στους χρήστες.

Ταυτόχρονα όμως το μεγαλύτερο κομμάτι της διαδικτυακής πληροφόρησης συγκεντρώνεται σε ένα περιορισμένο αριθμό θεμάτων που κυριαρχούν στην μηντιακή ατζέντα, ένα φαινόμενο που ονομάσαμε πληθωρισμό της πληροφόρησης.

Για να δείξουμε αυτή τη διάσταση, κατασκευάσαμε ένα λογισμικό το οποίο απορρόφησε το σύνολο των άρθρων που δημοσιεύτηκαν από 209 γαλλικούς ενημερωτικούς ιστότοπους για έντεκα μέρες (μεταξύ 7 και 17 Μαρτίου 2011).

Φτιάξαμε έτσι μια βάση δεδομένων που αποτελείται από 37.569 άρθρα. Στη συνέχεια εντοπίσαμε το σύνολο των θεμάτων (topics) της περιόδου και ταξινομήσαμε τα άρθρα με βάση το θέμα με το οποίο καταπιάνονταν.

Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται καθαρά το φαινόμενο του πλουραλισμού της πληροφόρησης. Στον οριζόντιο άξονα βρίσκονται τα διαφορετικά θέματα της επικαιρότητας κατά την περίοδο που εξετάσαμε. Στο σύνολο τους είναι 5.481 (στο σχήμα φαίνονται μόνο τα 50 πρώτα). Στον κάθετο άξονα βρίσκεται ο αριθμός άρθρων για κάθε θέμα.

Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι ένας μικρός αριθμός θεμάτων μονοπωλεί μεγάλο μέρος της παραγωγής νέων. Για την ακρίβεια, το 50% των άρθρων καταπιάνονται με 17 θέματα, και το άλλο 50% των άρθρων με τα υπόλοιπα 5.464.

Τα τρία πρώτα θέματα (με τη σειρά Πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα, Πόλεμος στη Λιβύη και Σεισμός στην Ιαπωνία) απασχολούν τεράστιο αριθμό άρθρων (σχεδόν το 20% του συνόλου).

Ήδη από τη δεκαετία του 70 οι Αμερικάνοι ερευνητές Max McCombs και Donald Shaw είχαν παρατηρήσει ένα τέτοιο φαινόμενο που είχαν βαφτίσει agenda setting effect. Αυτό μπορεί να συνοψισθεί ως εξής : τα ΜΜΕ έχουν τάση να μιλούν για τα ίδια θέματα, την ίδια στιγμή και περίπου με τα ίδια λόγια.

Τα αποτελέσματα της έρευνας μας επιβεβαιώνουν την ύπαρξη του agenda setting effect και στο διαδίκτυο, κάτι που εξηγείται τις οικονομικές συνθήκες που κυριαρχούν στην διαδικτυακή δημοσιογραφία αλλά και από επαγγελματικές λογικές και πρακτικές του χώρου.

Πράγματι οι περισσότεροι δημοσιογραφικοί ιστότοποι αδυνατούν προς το παρόν να χρηματοδοτήσουν μια επαγγελματική ανεξάρτητη και ερευνητική δημοσιογραφία στη βάση στέρεων οικονομικών μοντέλων, κάτι που υποθηκεύει το ίδιο το μέλλον της ενημέρωσης.

Στον αντίποδα, οι μεγάλοι παίκτες του διαδικτύου από πλευράς επισκεψιμότητας (Google, Yahoo, Facebook, MSN κ.α.), αποκομίζουν σημαντικά οφέλη από τη θέση που κατέχουν στο σύστημα διανομής της πληροφορίας στο διαδίκτυο ενώ ταυτόχρονα αρνούνται ουσιαστικά να χρηματοδοτήσουν την παραγωγή της.

Ως αποτέλεσμα, η δραστηριότητα τους περιορίζεται στην αναπαραγωγή πληροφοριών από τα παραδοσιακά ΜΜΕ (πρακτορεία ειδήσεων, τύπος, τηλεόραση κτλ.) οξύνοντας την συγκέντρωση της διαδικτυακής ενημέρωσης γύρω από τα κυρίαρχα θέματα της μηντιακής ατζέντας.

Οι συγκεκριμένοι παράγοντες συμπράττουν έτσι στο φαινόμενο της διαδικτυακoύ πληθωρισμού, με την έννοια της ακατάσχετης αναπαραγωγής και επανάληψης των ίδιων πληροφοριών με μικρές παραλλαγές.

Οι πρακτικές αυτές επεκτείνονται και στους ίδιους τους παραδοσιακούς φορείς της δημοσιογραφίας όπως οι εφημερίδες. Οι διαδικτυακές συντάξεις αυτών των ΜΜΕ περιορίζονται σε “καθιστή δημοσιογραφία” με σκοπό τη μεγιστοποίηση της παραγωγικότητας στη βάση ποσοτικών κριτηρίων.

Αναπαράγουν έτσι τα περιεχόμενα των offline εκδόσεων και των πρακτορείων ειδήσεων χωρίς να εμπλουτίζουν παρά σπάνια τους ιστότοπους τους με πρωτότυπες ειδήσεις.

Η τάση αυτή δεν έχει να κάνει μόνο με τα θέματα τα οποία καλύπτουν οι ενημερωτικοί ιστότοποι, αλλά και με τον τρόπο με τον οποίο το κάνουν. Σύμφωνα με τον Robert Entman μια βασική δραστηριότητα των ΜΜΕ είναι η “πλαισίωση της επικαιρότητας” (framing the news).

Αυτό σημαίνει ότι όταν τα ΜΜΕ καλύπτουν ένα συγκεκριμένο θέμα ή γεγονός, επιλέγουν να επιμείνουν σε κάποιες πτυχές του. Η επιλογή αυτή (πλαισίωση) έχει σημαντικές επιπτώσεις στο νόημα που το γεγονός θα πάρει για το ευρύ κοινό.

Για παράδειγμα, είναι άλλο το νόημα που θα δοθεί σε μια διαδήλωση εάν τα ΜΜΕ επιμείνουν στον όγκο της συμμετοχής, στα επεισόδια που προκλήθηκαν από τους “γνωστούς-άγνωστους” ή στη βίαιη καταστολή από την αστυνομία.

Στην έρευνα μας εφαρμόσαμε ένα πρωτόκολλο ανάλυσης των πλαισίων της επικαιρότητας πάνω στο θέμα της επανάστασης στη Λιβύη. Βρήκαμε ότι και εκεί υπάρχει πληθωριστικό φαινόμενο μέσω της ακατάσχετης επανάληψης των ίδιων περιεχομένων και άρα των ίδιων πλαισίων.

Ως αποτέλεσμα συχνά η διαδικτυακή ενημέρωση, παρά τον ποσοτικό πλούτο της, καταλήγει να είναι σε μεγάλο ποσοστό μονόπλευρη.

Ένα τελευταίο συμπέρασμα της έρευνας μας είναι ότι γενικά οι φορείς της ποικιλομορφίας και του πλουραλισμού στο διαδίκτυο είναι οι επαγγελματικοί ειδησεογραφικοί ιστότοποι που έχουν γεννηθεί εκεί (pure players digital natives) όπως και η λεγόμενη δημοσιογραφία των πολιτών.

Όμως λόγω έλλειψης οικονομικών μέσων οι συγκεκριμένοι παράγοντες αδυνατούν να καλύψουν ικανοποιητικά κάποιους συγκεκριμένους τομείς ειδήσεων όπως πχ. οι διεθνείς ειδήσεις (παράδειγμα της Λιβύης).

Leave a Reply

Your email address will not be published.