H Google ως το “αόρατο χέρι” του Adam Smith

Ο Σκωτσέζος οικονομολόγος του 18ου αιώνα Adam Smith θεωρείται ο πατέρας της φιλελεύθερης οικονομικής θεωρίας. Στο βιβλίο του ο Πλούτος των Εθνών ο Smith ανέπτυξε την βασική ιδέα του φιλελεύθερου δόγματος: σε μια ελεύθερη αγορά, ένα οικονομικός παράγοντας που αναζητεί το προσωπικό του όφελος τείνει να συνεισφέρει στην επίτευξη του κοινού καλού.

Για να εξηγήσει την ιδέα της αυτορύθμισης της αγοράς ο συγγραφέας χρησιμοποίησε μεταφορικά την εικόνα του “αόρατου χεριού”: “and by directing that industry in such a manner as its produce may be of the greatest value, he intends only his own gain, and he is in this, as in many other cases, led by an invisible hand to promote an end which was no part of his intention …By pursuing his own interest he frequently promotes that of the society more effectually than when he really intends to promote it”.

Η ιδέα της αυτορύθμισης της αγοράς ως μέσο επίτευξης του κοινού συμφέροντος αναζωογονήθηκε τη δεκαετία του 70 από τους νεοφιλελεύθερους οικονομολόγους της σχολής του Σικάγο με εξέχοντα τον Milton Friedman. Με αφορμή την πετρελαϊκή κρίση, σταδιακά η νεοφιλελεύθερη θεωρία αντικατέστησε στις δυτικές χώρες τις ιδέες του Κέινς με τα γνωστά αποτελέσματα τα οποία δεν είναι το αντικείμενο μου εδώ.

Τα θεωρητικά μοντέλα της νεοφιλελεύθερης οικονομίας ισχύουν σε συνθήκες τέλειας αγοράς και βασίζονται σε μια σειρά από προϋποθέσεις. Μια από αυτές για παράδειγμα είναι ότι όλοι οι οικονομικοί παράγοντες δρουν με λογικά κριτήρια και με σκοπό να αποκομίσουν το μέγιστο κέρδος.

Μια άλλη βασική προϋπόθεση είναι η ανυπαρξία ή η ελαχιστοποίηση του κόστους συνδιαλλαγής, δηλαδή σύμφωνα με τον Coase όλων των εξόδων που γεννά η προσπάθεια συντονισμού οικονομικών παραγόντων στα πλαίσια μιας συμφωνίας.

Η ανυπαρξία κόστους συνδιαλλαγής συνδέεται επίσης με την συμμετρία στην πληροφόρηση, δηλαδή την δυνατότητα των συμβαλλόμενων σε μια οικονομική πράξη μερών να έχουν ισότιμη γνώση των πραγματικών μεγεθών και διαστάσεων της συμφωνίας. Όπως γίνεται γρήγορα αντιληπτό τέτοιες προϋποθέσεις δεν υφίστανται παρά σπάνια στον πραγματικό κόσμο.

Όμως οι τελευταίες στρατηγικές επιλογές της Google δείχνουν ότι η εταιρεία από την Καλιφόρνια έχει βαλθεί να υποκαταστήσει το “αόρατο χέρι” του Adam Smith. Κάτι που έμμεσα υποδεικνύει το ιδεολογικό υπόβαθρο στο οποίο βασίζεται. Η πρώτη από τις δύο πρωτοβουλίες αφορά την γνωστή υπηρεσία Google Trends. Μέχρι τώρα η συγκεκριμένη υπηρεσία έδινε πληροφορίες για τους πιο δημοφιλείς όρους αναζήτησης.

Εδώ και λίγες μέρες οποιοσδήποτε μπορεί μέσω του Google Trends να πληροφορηθεί την επισκεψιμότητα των μεγάλων ιστότοπων αλλά και να τους συγκρίνει. Η υπηρεσία μοιάζει με αυτήν της Alexa, μόνο που πίσω της βρίσκεται η δύναμη της μεγαλύτερης μηχανής αναζήτησης του πλανήτη.

Η δεύτερη πρωτοβουλία που η Google ανακοίνωσε στο επίσημο μπλογκ της είναι η δημιουργία της υπηρεσίας Ad Planner, ανάλογης των στατιστικών της comScore και της NetRatings. Το εργαλείο αυτό, ακόμα σε βήτα μορφή, δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες του να γνωρίσουν λεπτομερή ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία της επισκεψιμότητας οποιουδήποτε μεγάλου ιστότοπου: pageviews, unique visitors, δημογραφικά χαρακτηριστικά, όροι αναζήτησης.

Πως γίνεται αυτό; Συνδυάζοντας τις απίστευτες ποσότητες πληροφοριών που διαρκώς συσσωρεύουν οι εκατοντάδες υπηρεσίες της Google. Έτσι, οποιαδήποτε στοιχείο σχετικά με το κοινό οποιουδήποτε δημοφιλούς σάιτ γίνεται μαζικά διαθέσιμο.

Οι παραπάνω υπηρεσίες, που όπως συνήθως προσφέρονται δωρεάν, δίνουν την δυνατότητα στους χρήστες να συγκρίνουν τα στατιστικά τρίτων ιστότοπων και κατ’επέκταση να ρυθμίσουν τις οικονομικές κινήσεις τους ανάλογα.

Οι εξελίξεις αυτές επιβεβαιώνουν ότι η στρατηγική της Google έγκειται στο να προσφέρει σταδιακά εργαλεία (Analytics, Sitemaps, Feedburner, Trends, Ad Planner) που επιτρέπουν δυνητικά σε κάθε συμμετέχοντα στο διαδίκτυο να μεταμορφωθεί σε οικονομικό παράγοντα της ηλεκτρονικής “τέλειας αγοράς”. Κατά προτίμηση χρησιμοποιώντας τις διαφημιστικές υπηρεσίες της ίδιας της Google είτε ως διαφημιστής (Adsense) είτε ως διαφημιζόμενος (Adwords).

Η δυνατότητα αυτή όντας δωρεάν, το κόστος για τους συμμετέχοντες μηδενίζεται, η ασυμμετρία της πληροφόρησης επίσης και το μόνο που μένει είναι απόσταξη ενός μικρού ποσοστού επί κάθε διαδικτυακής οικονομικής συνδιαλλαγής από τον Μεσάζοντα, το “αόρατο χέρι” του Mountainview.

Το πρόβλημα βέβαια με αυτήν τη διαμόρφωση σε πρώτη ανάλυση είναι η σταδιακή εξάρτηση του συνόλου της διαδικτυακής οικονομίας από έναν και μόνο οικονομικό παράγοντα. Ακόμη πιο πέρα, το πολιτικό θέμα που τίθεται είναι η απρόσμενη εξέλιξη που οδηγεί στην αντικατάσταση του ρυθμιστικού ρόλου του Κράτους, που τόσο λοιδορείται από την φιλελεύθερη ιδεολογία, από αυτόν ενός ιδιωτικού μονοπωλίου που δεν υφίσταται κανένα δημοκρατικό έλεγχο.

Merci à Emmanuel Parody pour l’inspiration.

4 thoughts on “H Google ως το “αόρατο χέρι” του Adam Smith

  1. Με αναλυτικό εργαλείο τις σχέσεις εξουσίας, το πιο τέλειο κατ’ εμέ εργαλείο ερμηνείας της σύγχρονης απείρως πολύπλοκης πραγματικότητας, μπορούμε να πούμε αυτό ακριβώς που συμπεραίνεις : η Google είναι κράτος εν κράτει στην κοινωνία της πληροφορίας. Οι δυνατότητες που έχει πλέον αυτή η εταιρεία στο να επηρεάζει την διαδικτυακή μας εμπειρία είναι σχεδόν τρομακτικές.

    Πρέπει όμως να σχολιάσω ως προς το αντικείμενο του άρθρου σου ότι το διαδίκτυο είναι ένας απέραντος κόσμος, που δεν εσωκλείει μόνο δραστηριότητες άμεσα συναρτώμενες με την καπιταλιστική οικονομία – το αντίθετο μάλιστα – ως καθρέπτης των ανθρώπινων κοινωνιών εσωκλείει κάθε κοινωνική δραστηριότητα και η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων δεν έχει ούτε ως κίνητρο αλλά ούτε και ως αντικείμενο το κέρδος.

    Επομένως δε μπορούμε να μιλάμε αποκλειστικά με όρους οικονομικής θεωρίας για το ρόλο που επιτελεί η Google στο διαδίκτυο αλλά, πιο σημαντικά θα έλεγα εγώ, θα πρέπει να μιλάμε κυρίως με όρους κοινωνιολογίας για το πως επηρεάζει τις δραστηριότητές μας, τον τρόπο που επικοινωνούμε και γινόμαστε δέκτες επικοινωνίας με τις δημιουργικές εκφάνσεις που μπορεί να έχει κάτι τέτοιο.

    Και εκεί θα έλεγα ότι η google με την αξία της παίρνει τον τίτλο του εν δυνάμει Λεβιάθαν.

    ΥΓ. Είναι αλήθεια πάντως ότι το διαδίκτυο και γενικότερα οι σύγχρονες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών φέρνουν ριζικές αλλαγές στις οικονομικές δομές με σημαντικότερη την προοπτική απευθείας επαφής παραγωγού – καταναλωτή, εξοβελίζοντας κάθε είδους μεσάζοντες εκτός από τους απολύτως απαραίτητους. Αυτό πράγματι φέρνει τα πράγματα πιο κοντά στο όραμα του Adam Smith.

  2. Φίλε Inlove, συμφωνώ απόλυτα με την παρατήρηση σου ότι ρόλος και η εξουσία που ασκεί η Google στο διαδίκτυο δεν περιορίζεται στο οικονομικό κομμάτι του αλλά εκτείνεται σε κάθε κοινωνική ακόμα και πολιτική του πτυχή.

    Ταυτόχρονα όμως, όπως έμμεσα γράφω στο κείμενο, η Google πρωτοστατεί σε αυτό που ο Marin Ledun, βασιζόμενος στον Max Weber, αποκαλεί “αποίκιση της ανθρώπινης εμπειρίας”.

    Με άλλα λόγια σκοπός της εταιρείας είναι να μεταμορφώσει κάθε δημόσια έκφραση (βλέπε Blogger) και ανθρώπινη συναναστροφή (βλέπε Gmail)σε εμπορική συναλλαγή ούτως ώστε να αυξήσει τα έσοδα της.

    Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Adsense που αποικίζει σταδιακά εκατομμύρια ιστότοπους, ακόμα κι αυτούς που δεν είχαν αρχικά εμπορικές βλέψεις. Και δεν θα μπορούσαν να έχουν χωρίς την τεχνολογική στήριξη και το μάρκετινγκ της Google.

    Ο Emmanuel Parody, από τον οποίο πήρα την ιδέα για το ποστ, παρομοιάζει έυστοχα την Google με τους φεουδάρχες του Μεσαίωνα. Όπως και εκεί, τα έσοδα της μηχανής αναζήτησης προέρχονται από μια ιδιότυπη “φορολογία” που επιβάλλεται δυνητικά σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα.

    Σ’ευχαριστώ για το εποικοδομητικό σχόλιο.

  3. ..κι ότι διάβαζα στο "Here comes everybody" του Clay Shirky το κεφάλαιο για τις δραστηριότητες "under the Coasean floor" που σήμερα γίνονται δυνατές λόγω της εκμηδένισης του κόστους συνδιαλλαγής (διαμοίραση, συλλογική παραγωγή, συλλογική δράση). Ή, όπως πιό πιασάρικα το λέει ο Chris Anderson, την οικονομία του free. Η όλη ουσία της παραγωγικής επανάστασης αυτής είναι ότι εκδημοκρατίζει τη συμμετοχή -μη κερδοσκοπική, ως επί πλείστον- σε πεδία που παλιότερα ήταν ανύπαρκτα ή κλειστά. Σ' ένα τέτοιο πλαίσιο, βέβαια, ο ρόλος των "φεουδαρχών" όπως η Google είναι επαυξημένος, αλλά μπορούν να υπάρξουν checks & balances ώστε να αποφευχθεί η μονοκρατορία.

  4. Αστέρη, η οικονομία του Anderson και κατ'επέκταση και του Google, δεν είναι παρά τύποις free.

    Οι πόροι που είναι απαραίτητοι για την κάθε υπηρεσία πληρώνονται είτε με την προσοχή του χρήστη (economy of attention) που μεταφράζεται σε διαφημιστικές δαπάνες οι οποίες με τη σειρά τους χρεώνονται στους καταναλωτές.

    Είτε με τη δωρεάν εργασία του καθενός στο διαδίκτυο που σε τελική ανάλυση αποτελεί μιας μορφής crowdsourcing για το Google και τους ομοίους.

    Σε ότι αφορά τα checks & balances προς το παρόν τα ψάχνουμε ακόμα…

    Σε ευχαριστώ για την αναφορά στο βιβλίο του Shirky, δεν το έχω διαβάσει αλλά φαίνεται ενδιαφερον.

Leave a Reply

Your email address will not be published.