Subprimes και καταναλωτικά δάνεια : οι αυτοκαταστροφικές τάσεις του χρηματο-οικονομικού συστήματος

Το παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα έτσι όπως έχει διαμορφωθεί μετά από δύο δεκαετίες ακραιφνούς νεοφιλελεύθερης πολιτικής αρχίζει να δείχνει σοβαρές αυτοκαταστροφικές τάσεις. Τρανό παράδειγμα η κρίση των Subprimes στις ΗΠΑ και οι επιπτώσεις του στις υπόλοιπες δυτικές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.

Ενώ ο πρώην πρόεδρος της αμερικάνικης κεντρικής τράπεζας Alan Greenspan δηλώνει στη Wall Street Journal ότι η ύφεση είναι εδώ, οι μεγαλύτερες τράπεζες του πλανήτη όπως η Citybank, η UBS και η BNP εμφανίζουν σταδιακά υπέρογκες απώλειες. Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Michel Aglietta, το σύνολο των επισφαλών δανείων στις ΗΠΑ φτάνει τα 1.300 δισεκατομμύρια δολάρια…

Πως όμως ξεκίνησε η κρίση; Ποιος είναι ο μηχανισμός των Subprimes και πως λειτουργεί;

Τα Subprimes είναι επισφαλή δάνεια που δόθηκαν τα τελευταία χρόνια σε αμερικάνικα νοικοκυριά με χαμηλά εισοδήματα για κατανάλωση ή αγορά κατοικίας. Ως εξασφάλιση του ρίσκου που πήραν οι δανειοδότες, οι τόκοι των δανείων είναι εξαιρετικά υψηλοί και σε πολλές περιπτώσεις κυμαινόμενοι.

Γύρω από τα Subprimes δημιουργήθηκε ένα κερδοσκοπικό σύστημα συναλλαγών, το οποίο στην ουσία αποτελεί μια χρηματιστική φούσκα παρόμοια με αυτή που παρατηρήθηκε πριν από λίγα χρόνια σχετικά με την οικονομία του διαδικτύου. Στη θέση των εταιρειών .com αυτή τη φορά βρέθηκε η αγορά ακινήτων. Τα χαρακτηριστικά του συστήματος που οδήγησε στη σημερινή κρίση είναι η πολυπλοκότητα, η αδιαφάνεια και η κερδοσκοπική φύση του.

Τα δάνεια αυτά από την πρώτη στιγμή μετοχοποιήθηκαν και συγκρότησαν σύνθετα χρηματιστικά οχήματα (η αποκαλούμενη μέθοδος pooling) με σκοπό την πώληση τους σε μορφή ομολόγων. Με λίγα λόγια τα δάνεια δόθηκαν με άμεσο στόχο την μεταπώληση τους και την επίτευξη κερδών. Η λογική μιας τέτοιας πρακτικής είναι αντίστροφη από αυτήν της παραδοσιακής δανειοδότησης στην οποία τα συμφέροντα του δανειοδότη εξαρτώνται άμεσα από την δυνατότητα του δανειολήπτη να ξεχρεώσει.

Στην περίπτωση των Subprimes οι πιστωτικοί οργανισμοί όχι μόνο δεν ήλεγξαν όπως όφειλαν αυτή την δυνατότητα αλλά ενθάρρυναν με παραπλανητικό τρόπο τα φτωχά νοικοκυριά να δανειστούν με επαχθείς όρους. Αυτό γιατί τα κέρδη από την μεταπώληση των χρεών εξαρτώνται απευθείας από την ποσότητα των συναπτόμενων δανείων.

Η μέθοδος της μετοχοποίησης και η σύνθεση ομολόγων από διαφορετικά δάνεια εξασφαλίζει θεωρητικά την διασκόρπιση του ρίσκου. Η βασική υπόθεση είναι ότι οι παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν τη μη αποπληρωμή του δανείου εξαρτώνται από κάθε δανειολήπτη ξεχωριστά. Όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση ο παράγοντας αποσταθεροποίησης ήταν κοινός για όλα τα νοικοκυριά: η κρίση της αγοράς ακινήτων και πτώση των τιμών.

Κι όμως το ενδεχόμενο αυτό είχε παραβλεφθεί και από τις τράπεζες και από τους οργανισμούς που υποτίθεται ότι αξιολογούν αντικειμενικά τα σύνθετα αυτά επενδυτικά προϊόντα.

Η ανικανότητα των αμερικάνικων νοικοκυριών να αποπληρώσουν τις υποθήκες των Subprimes οδήγησε σε χιλιάδες εξώσεις και κατασχέσεις σπιτιών από πιστωτές. Τα οικογενειακά δράματα πολλαπλασιάστηκαν. Στην συνέχεια, η μαζική πώληση των κατασχεμένων σπιτιών δεν έκανε άλλο παρά να χειροτερέψει την ήδη βαθιά κρίση της αγοράς ακινήτων.

Πλέον η διοχέτευση των σύνθετων προϊόντων Subprimes στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, μέσα από συνεχείς αγοραπωλησίες, προκαλεί αλυσιδωτές αντιδράσεις. Σε συνδυασμό με την συνεχή άνοδο των τιμών των πρώτων υλών αλλά και της ενέργειας, οι αναλυτές θεωρούν την ύφεση της αμερικανικής οικονομίας δεδομένη.

Στην Ελλάδα η κατακόρυφη αύξηση των καταναλωτικών δανείων κινείται με βάση την ίδια κερδοσκοπική λογική. Σύμφωνα με την έρευνα «Precious Plastic 2008» της PriceWaterhouseCoopers που αφορά στην αγορά των πιστωτικών καρτών και στην καταναλωτική πίστη, η Ελλάδα παρουσιάζει το μεγαλύτερο ρυθμό αύξησης στην Ευρωζώνη την τελευταία πενταετία (2003- 2007).

Ταυτόχρονα, σύμφωνα με την Τράπεζα Ελλάδος τα επισφαλή δάνεια των νοικοκυριών που βρίσκονται σε οριακό σημείο διαμορφώνονται κοντά στο 5% της μάζας του δανεισμού, κάτι που σημαίνει ότι αγγίζουν το ποσό των 5,2 δισ. ευρώ. Το 2% με 2,5%, των Ελλήνων δανειοληπτών δηλαδή περί τα 90.000 νοικοκυριά δεν πληρώνουν τα χρέη τους προς τις τράπεζες. Άλλοι τόσοι έχουν δανεισθεί χρήματα που ξεπερνούν το 40% του εισοδήματός με συνέπεια να συναντούν σοβαρές οικονομικές δυσκολίες.

Περισσότερα για το θέμα του δανεισμού των ελληνικών νοικοκυριών στην παρακάτω έκθεση του Ινστιτούτου εργασίας:

Η μανιώδης επιδίωξη του κέρδους εκ μέρους των ταγών της νεοφιλελεύθερης οικονομίας και η ταυτόχρονη προβολή του καταναλωτικού μοντέλου ως μόνου δυνατού ορίζοντα δεν έχουν μόνο ως αποτέλεσμα την παγίδευση των πολιτών στα χρηματιστικά γρανάζια. Είναι γεννητικό χαρακτηριστικό του άκρατου καπιταλισμού και των αυτοκαταστροφικών τάσεων που τον χαρακτηρίζουν. Μένει να δούμε αν η καταστροφή θα είναι, κατά Schumpeter, δημιουργική ή απλά αναπόφευκτη…

Σχετικά άρθρα από τον ιστότοπο Democracy Now και επεξηγηματικό ρεπορτάζ από το αμερικάνικο δημόσιο τηλεοπτικό δίκτυο PBS:

5 thoughts on “Subprimes και καταναλωτικά δάνεια : οι αυτοκαταστροφικές τάσεις του χρηματο-οικονομικού συστήματος

  1. Αγαπητέ Νίκο,
    είναι αξιοζήλευτος ο λιτός και απλός (αλλά καθόλου απλουστευτικός) τρόπος, με τον οποίο αναλύεις ένα τόσο σύνθετο ζήτημα.
    Και είναι πολύ χρήσιμο ότι συνδέεις την αμερικανική με την ελλαδική πραγματικότητα. Πιστεύω ότι εντός των επομένων τριών ετών η ελλαδική κοινωνία είναι πιθανό να βιώσει φαινόμενα αντίστοιχα μ’ εκείνα της Αργεντινής. Κι ας προσπαθούν να ξορκίσουν τη ζοφερή πραγματικότητα ενός ολοένα και μεγαλύτερου τμήματος των Ελλήνων πολιτών κάποιοι έγκριτοι καθηγητές οικονομικών. Άλλωστε, η καταβαράθρωση των χρηματιστηρίων ανά τον κόσμο εχθές Τρίτη -του αθηναϊκού συμπεριλαμβανομένου- εξαιτίας της ανακοίνωσης των τεραστίων απωλειών της CityGroup καταδεικνύει την ορθότητα της ανάλυσής σου…

  2. Πολυ καλη αναλυση. Με το θεμα ειχε ασχοληθει ο Σ. Κουλογλου πριν λιγο καιρο στην εκπομπη του “Ρεπορταζ χωρις συνορα” που παρουσιαζει η ΕΤ1.

  3. @Δημήτρη,
    ελπίζω ότι η πρόβλεψη σου περί εξελίξεων Αργεντινής στην Ελλάδα να διαψευθούν. Όμως δεν μπορώ παρά να σκεφτώ ότι είναι ένα πιθανό σενάριο…Όσο για τους καθηγητές, πιστεύω ότι ξέρεις κι εσύ ότι η οικονομική επιστήμη δεν έχει και πολύ ενδιαφέρον χωρίς κοινωνικοπολιτική θεώρηση των οικονομικών διακυβευμάτων..

    @Rodia
    Ευχαριστώ για την πληροφορία, δεν το ήξερα ότι ο Κούλογλου είχε ασχοληθεί με το θέμα.

Leave a Reply

Your email address will not be published.